زنان‌تروا

آثار ادبیات نمایشی از زمان فلاسفه و نویسندگان تمدن یونان باستان وجود داشته‌اند. در آن زمان اغلب این نوشته‌ها به صورت نمایش‌های عمومی در بین مردم اجرا می‌شده‌اند و سهم بازیگر و اجرا و تماشاگر، در تعیین ارزش و اهمیت اثر نقش بسیار مهمی داشت. نویسندگان این آثار افراد نخبه‌ای بودند که از بین خود مردم، دغدغه‌های فردی و اجتماعی و فلسفی زمانهٔ خود را در قالب داستانی که به صورت نمایشی درآمده، به روی صحنه می‌بردند تا پیام خود را برسانند. یکی از مهم‌ترین نویسندگان این دوره که از پدران نمایش‌نامه‌نویسی محسوب می‌شود «اوریپید» است. اوریپید یکی از سه نویسندهٔ برتر زمان خودش بود؛ او درکنار آیسوخولوس و سوفوکل کسی بود که بیشترین نگاه را از سمت مردم به نوشته‌های خودش می‌کشاند و براساس اساطیری که پیش از آن وجود داشت، داستانی تازه را با نگاه خودش نگارش می‌کرد. اساطیر و خدایان در یونان باستان در داستان‌های بسیاری بازآفرینی شدند و یکی از کسانی که این افسانه‌ها را به شکل داستانی قابل فهم و مدرن -نسبت به زمان خودش- درمی‌آورد، اوریپید بود. کتاب «زنان تروا» یکی از بهترین آثار این نویسندهٔ یونانی‌ست که ۲۵ قرن پیش نوشته شده و هنوز یکی از کامل‌ترین آثار ضدجنگ در ادبیات جهان به شمار می‌رود. اوریپید در طول زندگی‌اش بیش از ۹۰ نمایش‌نامه نوشت اما امروز، فقط ۱۹ نسخه از آن‌ها در دسترس است. زنان تروا اثری‌ست که در یک سمت ماجرا، با توصیفات فوق‌العاده و فضاسازی کم‌نظیر اثرات ویران‌گر جنگ بر جامعه را نشان می‌دهد؛ و از سمت دیگر تمرکز اصلی‌اش را روی زنان بی‌گناهی می‌گذارد که قربانیان جنگ هستند و باید در این کارزار، رنج از دست دادن عزیزانشان را درکنار ویرانی متحمل شوند. کتاب «زنان تروا» به ترجمهٔ «غلامرضا شهبازی» توسط «نشر بیدگل» انجام شده است. این انتشارات با مدیریت کارگردان و نویسندهٔ تئاتر ایران، «علی‌اکبر علیزاد» با چاپ آثار نمایشی در مجموعهٔ کلاسیک یونانی، به تنهایی خرید کتاب‌های ادبیات نمایشی را در مخاطبان ادبی ایران افزایش داده است.

موضوع داستان کتاب زنان تروا

نمایش‌نامهٔ زنان تروا از روایت ۸ شخصیت اصلی تشکیل شده است:

• پوزئیدون، ایزد دریا
• آتنا، الاههٔ جنگجو
• هکوب، شهبانوی تروا
• همسرایان، زنان تروایی اسیر
• تالتیبیوس، پیک سپاه یونان
• کاساندرا، دختر هکوب و پریام‌شاه
• آندروماک، بیوهٔ هکتور و مادر آستیاناکس
• منلائوس، سردار یونانی و شوهر هلن
• هلن، دختر اسپارتی زئوس و لدا؛ همسر منلائوس و بعد همسر پایین

داستان نمایش‌نامهٔ اوریپید، سرنوشت زنان تروی پس از غارت شدن شهرشان، کشته شدن همسرانشان و به بردگی گرفته شدن باقی اقوامشان را روایت می‌کند. با این حال ابتدای داستان با بحث آتنا و پوزئیدون دربارهٔ مجازات کردن ارتش یونان شروع می‌شود؛ چرا که «آژاکس کوچک» به «کاساندرا» -دختر شاه پریام و ملکه هکوبا- تجاوز کرده بود، اما ارتش یونان به این مسئله بی‌توجه بود. نویسنده با توصیفات بی‌نظیر و تصویرسازی هنرمندانه از صحنه‌های جنگ، به مخاطب نشان می‌دهد که چطور زنان عزادار تروی مورد حمله و تجاوز ارتشیان یونان قرار می‌گیرند. یک پیک یونانی به نام «تالتیبیوس» به پیش ملکه هکوبا می‌رود تا به او هشدار بدهد که چه سرنوشتی در انتظار او و فرزندانش است؛ هکوبا قرار است توسط ژنرال «ادیسه» برده شود و کاساندرا، قرار است غنیمت جنگی پادشاه آگاممنون باشد. کاساندرا که توانایی دیدن آینده را دارد، با دیدن آیندهٔ خودش و غارت‌گران شهرشان خوشحال می‌شود؛ چون «کلیمنستر» که همسر آگاممنون در شهر آرگوس است، در بینش‌هایی که کاساندرا از آینده دارد، هم شوهرش و هم او را خواهد کشت. کاساندرا برای ازدواج با آگاممنون آهنی با مضمون خون و مرگ می‌خواند، اما همان‌طور که برایش مقدر شده هرگز قرار نیست کسی موهبت او را باور کند و مرگ در انتظار اوست. هرکدام از زنان تروا به سرنوشت تلخی دچار می‌شوند و برای پایان دادن به این شرایط و نجات خانواده و فرزندانشان، هیچ‌کس هیچ توانی ندارد.

زنان تروا؛ ارجاعات دیگر و برداشت‌های جدید

وقتی یکی از کتاب‌های اوریپید را از مجموعهٔ نمایش‌نامه‌های کلاسیک یونانی بخریم، متوجه می‌شویم که تا چه اندازه داستان این نمایش‌ها به هم نزدیک است. در حقیقت وقتی زنان تروا را می‌خوانیم متوجه می‌شویم که قصهٔ این نمایش‌ها از شخصیت‌هایی مشترک تشکیل شده و وقتی به ارتباط و پیوند آن‌ها پی می‌بریم، بسیار بیشتر می‌توانیم از خواندن یکی از آن‌ها لذت ببریم. سرنوشتی که اوریپید در این داستان‌ها برای شخصیت‌هایش تعیین می‌کند، شبیه‌ترین شکل به وقایع مکتوب تاریخی را می‌رساند. از سمت دیگر زنان تروا در دنیای مدرن منبع الهام تئاترها و فیلم‌های متعددی شد. در سال ۱۹۷۴ تئاتری براساس این داستان طراحی شده که در طول چهار دهه در بیش از ۳۰ کشور اجرا شد. ژان پل سارتر کتاب «زنان تروا» را به صورت بازنویسی از همین کتاب نوشت؛ او به متن اصلی و زمینهٔ اصلی اساطیر یونانی پایبند بود اما جزئیاتی را هم به آن اضافه کرد که داستان را به فلسفهٔ اگزیستانسیال پیوند می‌داد. اقتباس‌های سینمای متعددی نیز در سال‌های ۱۹۶۳، ۱۹۷۱، ۲۰۰۱ و ۲۰۰۴ از این داستان صورت گرفت و روی پرده رفت. اولین ترجمهٔ این کتاب در سال ۱۸۹۱ صورت گرفت و تا امروز بیش از ۱۵ ترجمهٔ متفاوت از آن موجود است.

زندگی و آثار اوریپید

اوریپید در سدهٔ پنجم پیش از میلاد زندگی می‌کرد. آثار او با دو نویسنده زمانه‌اش یعنی آیسوخولوس و سوفوکل تفاوت‌های زیادی داشت و به خاطر شکستن تابوهای اجتماعی و انسانیِ آن دوره، همیشه مخالفت‌هایی را به همراه داشت. اوریپید یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان تئاتر در زمان خودش بود و با این‌که زندگی پرچالش و سختی داشت، همیشه به نوشتن ادامه داد و سبک خودش را پرورش داد. او را مؤسس اصلی کمدی در ادبیات و تئاتر یونان باستان می‌دانند. از آثار دیگر اوریپید می‌توانیم کتاب‌های زیر را نام ببریم: «زنان فنیقی، کاهنه‌های باکوس، مده‌آ، سیکلوپس، الکترا، هلن، ائوریپیدس، آندروماک، اورستس».