سؤال‌های فلسفی برای همهٔ انسان‌ها مطرح می‌شود. این در طبیعت ماست و حتی وقتی بچه هستیم، اولین سؤال‌های فلسفی‌مان را از پدر و مادر می‌پرسیم. این مسائل تا سال‌ها ما را راضی می‌کند و در سنین بلوغ، با ظاهری جدید و کامل‌تر به ذهن ما برمی‌گردند. در این سنین است که سؤال‌های اصلی فسلفه به ذهن انسان می‌رسد. قطعاً در قشر نوجوان خواندن فلسفه کار عجیبی‌ست، اما به مرور این افکار ذهن ما را نظام‌مند می‌کند و پاسخ‌های جدی می‌خواهد. این‌جاست که به سراغ منابعی برای پیدا کردن جواب می‌رویم و کتاب‌هایی مثل «در پی معنا»، دقیقاً برای همین افراد نوشته شده است. «تامس نیگل» استاد فلسفه، در کتاب کوچک و سبکی که جزو پرمخاطب‌ترین کتاب‌های مبانی فلسفه است، به ۱۰ چالش اصلی در فلسفه می‌اندازد. فلسفه خواندن سخت است چون ما وقت زیادی برای آشنا شدن با فلاسفه و ایده‌های آن‌ها داریم؛ بنابراین کتاب‌های فلسفی عموماً نقش تاریخ فلسفه را ایفا می‌کنند. اما مسائل کتاب «در پی معنا» مفاهیمی هستند که همیشه برای ما انسان‌ها مبهم بوده و به زمان خاصی متعلق نیستند. این سؤالاتِ به ظاهر ساده، می‌توانند با اولین برخورد به پاسخ برسند؛ اما هدف تامس نیگل هم همین است که ما به پاسخ‌های قطعی خود شک کنیم و موشکافی مسائل را یاد بگیریم. ترجمهٔ این کتاب با همکاری سعید ناجی و مهدی معین‌زاده انجام گرفته و نشر هرمس آن را به چاپ رسانده است. برای آشنایی بیشتر با مسائل مطرح‌شده در کتاب «در پی معنا» و خرید اینترنتی کتاب، با ما همراه باشید.

مسئله‌های فلسفی در کتاب «در پی معنا»

همان‌طور که اشاره کردیم، این کتاب نه به دنبال رد یا تأیید نظر فلاسفه است و نه تلاش می‌کند پاسخی را برای ما اثبات کند. تامس نیگل در مقدمهٔ به سادگی شرح داده که هدفش از نوشتن این کتاب، در مرحلهٔ اول کمک به کسانی‌ست که احتمالاً در دورهٔ دانشجویی هستند و می‌خواهند که تفکر کردن را یاد بگیرند. به همین دلیل نویسنده تلاش کرده عنوان‌های مرتبطی را برای هر فصل کتاب انتخاب کند تا وقتی آن‌ها را در ذهنمان کنار هم می‌چینیم، به یک ساختار منظم و شفاف دست پیدا کنیم. به مرور زمان، وقتی کارکرد ذهن ما یک زنجیره از افکار و استدلال‌ها باشد، می‌توانیم همهٔ آن‌ها را سازمان‌بندی کنیم و نتیایج ریز و درشتش را در زندگی عملی‌مان ببینیم. ۱۰ فصل کتاب به ترتیب:

• «چگونه چیزی را می‌شناسیم؟»: دنیای درونی ما جزئی از جهان بیرون است، اما با این‌حال، این ماییم که آن را تجربه می‌کنیم و نمی‌توانیم خودمان را با دیگران یکسان ببینیم. به این ترتیب ما در ابتدا صرفاً یک مشاهده‌گر هستیم که به خودش می‌آید و حالا هر چیزی برایش عجیب است؛ و اولین سؤالی که برای ما پیش می‌آید این است که چگونه نسبت به دنیای بیرون و هرچه در آن هست، شناخت پیدا می‌کنیم؟
• «دیگر اذهان»: وقتی به شناختی نسبی از این «چگونگی» رسیدیم، به این فکر می‌افتیم که دیگران هم مثل ما هستند؛ ذهن‌هایی که به یک دنیای فیزیکی سه‌بعدی محدود شده‌اند. حالا می‌خواهیم بدانیم چه تفاوت و شباهتی بین ذهن ما و دیگران، که از یک جنس هستیم، وجود دارد؟
• «مسئله ذهن-جسم»: وقتی بین جسم و ذهنمان تفاوتی بنیانی احساس می‌کنیم، با مراجعه به ذهن دوگانه‌مان به این نتیجه می‌رسیم که باید در تعریف این ماده و معنا، از شیوه‌هایی اصولاً متفاوت بهره بگیریم. البته تلاش ما برای تفکیک و شناخت این دو از یکدیگر، همیشه به مسئله‌ای ریزتر و جزئی‌تر می‌انجامد.
• «معنی کلمات»: واژه‌ها ساخته شده‌اند تا ما بتوانیم ذهن خودمان را در قالب یک زبان قراردادی، به دیگران منتقل کنیم؛ مثل پوشه‌ای در کامپیوتر که برای جابه‌جایی بین دو فضای حافظه، باید به زبان دودویی تغییر پیدا کنند و از طریق جریان الکتریکی، از درون کابل عبور کنند. کلمه‌ها هم پوشه‌هایی توی فضای ذهن ما هستند که برای انتقال به یک فضای ذهنی دیگر، باید به شکل واژه‌ها تغییر فرم بدهند؛ با این تفاوت که برخلاف کامپیوترها، ذهن‌های ما می‌توانند از معنی این کلمه‌ها برداشتی شخصی کنند.
• «اختیار»: تفاوت ما در درکی که از واژه‌ها داریم، ما را مجاب می‌کند که بین آن‌ها انتخاب کنیم. هرچه انتخاب‌های ما در مدت طولانی‌تری برای ما لذت‌بخش و مفید باشد، درست‌تر به نظر می‌آید و به‌عکس، انتخاب‌های بد ما را به فکر فرو می‌برد. این‌جاست که خودمان را ترکیبی دوگانه از جبر و اختیار می‌بینیم.
• «درست و نادرست»: در طول زمان از لذت‌ها کاسته می‌شود و میل ما برای رسیدن به یک شرایط مطلوب‌تر، ما را به سمت پیدا کردن معنایی در انتخاب‌هایمان می‌برد. پس درست و غلط‌ها اخلاقی، باتوجه به چیزی که تابه‌حال تجربه کرده‌ایم و برداشت ما از آن، خوب و بد را به دوگانگی‌ها ما اضافه می‌کند.
• «عدالت»: وقتی در سطح فردی به تصویری هرچند مبهم از خوب و بد رسیدیم، اصل بقا را به یاد می‌آوریم. ما برای استفاده از توانمندی‌هایمان به منطق رجوع می‌کنیم، نه این‌که صرفاً چون می‌توانیم کاری را انجام بدهیم. حالا از سطح فردی به ساحت اجتماعی فکر می‌کنیم. باتوجه به شباهت‌ها و تفاوت‌ها ذهن ما و دیگران، خوب و بد در ابعادی کلّی‌تر در ذهن ما با نام عدالت شکل می‌گیرد.
• «مرگ»: حالا پا را فراتر می‌گذاریم و به تنها حقیقت مطلق و غیرقابل انکار زندگی، یعنی مرگ می‌رسیم. تار و پود زندگی ما را خوب و بدها تشکیل داده‌اند و تلاش برای انکار هرکدام یعنی فرار از واقعیت. زندگی همیشه ما را غافل‌گیر می‌کند، اما مرگ تنها دانش قطعی‌ست که همیشه همراهمان داریم. مرگ نقطهٔ شروع همهٔ معماهاست و نامطمئن بودن از هر چیزی پس از آن، توجه ما را محدود بودن زندگی جلب می‌کند.
• «معنای زندگی»: محدودیت برای ما از همان ابتدای کار روشن بود؛ زمانی که درک کردیم ما ترکیب دوگانه‌ای از ذهن و جسم هستیم. حالا همه‌چیز را بین صفر و یک می‌بینیم و نسبی‌گرایی برایمان مطرح می‌گردد؛ بنابراین نیاز داریم تفکر قطعی‌‎تری را پیدا کنیم که به زندگی‌مان معنا بدهد و ثبات قدم ما را بیشتر کند.