پیامبر و دیوانه

«پیامبر و دیوانه» یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های شعر در جهان است. «جبران خلیل جبران» نگارش این کتاب را در سال ۱۹۲۳ در آمریکا منتشر کرد و تا امروز به ۵۰ زبان مختلف در جهان ترجمه شده است. این کتاب در حقیقت از دو کتاب مجزا تشکیل شده که هرکدام به موضوعی جدا می‌پردازد؛ اما می‌توانیم مشترکات زیادی بین آن‌ها پیدا کنیم و شباهت‌های ادبی و کلامی در آن‌ها به وفور به چشم می‌خورد؛ همان‌طور که این اتفاق در آثار دیگر خلیل جبران نیز رخ می‌دهد و در بین آن‌ها یکپارچگی ویژه‌ای را پدید می‌آورد. پیامبر و دیوانه در حقیقت دو قطعه شعر بلند است که به بخش‌های کوچکی تقسیم شده و در هرکدام آن‌ها، مضامینی حول محورهای انسانی می‌چرخد. شاید در اولین نگاه احساس کنیم که این کتاب دربارهٔ یکی از پیامبران تاریخ است و این کاملاً هم اشتباه نیست. نویسنده در شعرهایش از مضامینی استفاده کرده که نه فقط پیامبران، بلکه بیشتر تداعی‌گر شخصیت‌های انسانیِ پیامبرگونه است. زبان شاعرانه‌ای که خلیل جبران به کار می‌گیرد، نه در راستای شعر سرودن صرف که در راه رسیدن به هدف و آرزویی‌ست که در زندگی خود دارد. از این رو شاید این کتاب را فانتزی بخوانیم و نادرست هم نیست؛ اما شدت لحن و بیان پیامبر در خلق یک پیوند انسانی-عاطفی تأثیر عجیبی بر خواننده می‌گذارد و کاری می‌کند تا به یاد بیاورد که فانتزی، جزئی فراموش‌شده از سرنوشت هرکدام از ما بوده است. این کتاب نزدیک به یک قرن است که در تمام جهان دست‌به‌دست می‌شود و اولین سر و صداهای آن از آمریکا بلند شد. در ایران، همان‌طور مترجم این کتاب استاد «نجف دریابندری» در مقدمه می‌گوید، بیش از ۱۰ ترجمهٔ متفاوت و دیگر به چاپ رسیده که البته این نسخه با همکاری نشر کارنامه، بهترین نمونه است. برای آشنایی بیشتر با «پیامبر و دیوانه» و خرید اینترنتی کتاب با ما در این مطلب همراه باشید.

مضامین کتاب پیامبر و دیوانه

اولین نکته‌ای که باید به یاد داشته باشیم این است که خلیل جبران در نگاه شاعرانه عمل می‌کند و در رویکرد، رهبرگونه. کتاب پیامبر بخش‌های زیادی را شامل می‌شود که هرکدام رنگ و بوی خاص خود را دارد و در زمینهٔ مشترک، پیوند انسان و طبیعت به چشم می‌آید. اما در هر بخش از این کتاب، شخصیت پیامبر چه در لفافه و چه در عیان، توصیه‌هایی به مردم می‌کند که اصولاً در سطح اجتماعی پدید می‌آید. در تاریخ ثبت‌شده نیز هیچ شخصیت بزرگی را نمی‌شناسیم که عنوان پیامبر را از مردم بپذیرد، اما مسئولیت اجتماعی آن‌ها را نه. در صورتی که یک دین یا نظامی جدید در راستای آگاهی برتر، جامعهٔ مدنی را از هر لحاظ تعالی ندهد، این آگاهی برتر در نطفه و منفعل خواهد ماند. به همین دلیل در این کتاب می‌بینیم که با رفتن پیامبر از شهر، شمّه‌هایی از پیوند او با مردم و ضرورت او در جامعه، مشهود است. هر چیزی که در کتاب پیامبر می‌خوانیم، وداعیّهٔ او با دسته‌دستهٔ ساکنان شهری‌ست که روزی به آن‌جا رفته و آن را آباد کرده. حالا مأموریت پیامبر پایان یافته و آخرین توصیه‌ها را در قالب بندهایی کوتاه و بلند در پاسخ سؤالات مردم زمزمه می‌کند. خلیل جبران هرگز طعم میان‌سالی را نچشید و پیش از ۵۰ سالگی از دنیا رفت؛ اما تمام زندگی برای او پر از فقدان و مشقت بود و تنها در سال‌های پایانی بود که پس از درخشش جهانی‌اش، مثل یک پیامبر، از طریق قلم و اندیشهٔ خود، طعم نجات از فقر را چشید. اما شخصیت عارف‌مسلک و آزادهٔ او آن‌قدر صلح‌طلب و واقعاً آن‌قدر پیامبرگونه است که در آثار او چیزی جز یک نگرش زیبا به چشم نمی‌خورد؛ نگرش انسانی که در برابر تمام رنج‌ها به رؤیای یک دنیای کامل در وجود خود پناه برده است. هر واژه‌ای که در پیامبر و دیوانه می‌خوانیم، به مفهومی اساطیری یا مذهبی پیوند خورده و پس از پیامبر که حرف‌هایش با مردم است، به دیوانه می‌رسیم. عنوان پیامبر از این‌جا برای کتاب انتخاب شد که یکی از زنان نویسندهٔ آمریکا، دل‌بستهٔ خلیل جبران بود و او را «پیامبر من» می‌نامید. به این جهت هر چیزی که از زبان پیامبر می‌خوانیم، دنیای بیرونی اوست و دنیایی که در آرزوی ساختنش هست. اما دیوانگی جلوهٔ دیگر این شور شاعرانهٔ اوست و چیزی که در درون دنبال می‌کند، جنونی بسیار ندیدنی‌تر دارد. او در دل خود زندگی می‌کند و بهشتی که در بیرون است، با آتش درونش خاکستر می‌شود. تمام درکی که او از کودکی متحمل شده باعث ریشه دادن این باور در ذهنش شده که «رنج، لازمهٔ کسب معرفت است. » و این رنج را می‌پذیرد. او جهنمی سوزان در دلش دارد که عاشقانه می‌پرستدش و نمی‌خواهد تنهایی جنون‌آمیز و شیرینش در آن توسط هیچ‌کس به‌هم بخورد. دیوانه مظهر انسان است و پیامبر مظهر ابرانسان؛ در این میان شهود خلیل جبران واسطه‌ای ایجاد می‌کند تا الگوی این تکامل را در انفراد و اجتماع انسانی ببینیم. از منظر او دردهای دنیا پایان‌ناپذیر است و با این وجود هرچه رنج بیشتری متحمل می‌شود، به آن‌چه ندارد عشق بیشتری نثار می‌کند؛ این عشقی که مترجم از آن با «مِهر» یاد می‌کند، تنها درمان زمین است.

جملاتی از کتاب پیامبر و دیوانه

… چنین بود که دیوانه شدم. و از برکت دیوانگی هم به آزادی و هم به امنیت رسیده‌ام؛ آزادیِ تنهایی و امنیت از فهمیده شدن، زیرا کسانی که ما را می‌فهمند چیزی را در وجود ما به اسارت می‌گیرند. ولی مبادا که از این امنیت، زیاده غرّه شوم. حتی یک دزد هم در زندان از دزد دیگر در امان است.

هنگامی که مهر شما را فرا می‌خواند، از پی‌اش بروید، اگرچه راهش دشوار و ناهموار است. و چون بال‌هایش شما را در بر می‌گیرند، وا بدهید، اگرچه شمشیری در میان پرهایش نهفته باشد و شما را زخم برساند. و چون با شما سخن می‌گوید او را باور کنید، اگرچه صدایش رؤیاهای شما را برهم زند، چنان که باد شمال باغ را ویران می‌کند. زیرا که مهر در همان دمی که تاج بر سر شما می‌گذارد، شما را مصلوب می‌کند. همچنان که می‌پروراند، هرس می‌کند. همچنان که از قامت شما بالا می‌رود و نازک‌ترین شاخه‌هاتان را که در آفتاب می‌لرزند نوازش می‌کند، به ریشه‌هاتان که در خاک چنگ انداخته‌اند فرود می‌آید و آن‌ها را تکان می‌دهد. شما را مانند بافه‌های جو در بغل می‌گیرد. شما را می‌کوبد تا برهنه کند. شما را می‌بیزد تا از خس جدا سازد. شما را می‌ساید تا سفید کند. شما را می‌ورزد تا نرم شوید؛ و آنگاه شما را به آتش مقدس خود می‌سپارد تا نان مقدس شوید، بر خوان مقدس خداوند.