زنان نامرئی

کتاب «زنان نامرئی»، اثری در حوزهٔ جامعه‌شناسی محسوب می‌شود که توسط کارولین کریادو پرز، نویسندهٔ انگلیسی نوشته شده است. این اثر با شعار «افشای سوگیری داده‌ها در دنیایی طراحی شده برای مردان» روی جلد خود، ماهیتش را به سادگی افشا می‌کند. کتابی که در مقدمهٔ خودش هم تاکیدی بر عناد جنسیتی دارد و این‌گونه نوشته است: «برای زنانی که پا می‌فشارند؛ همین‌قدر سخت‌گیر بمانید…»

زنان نامرئی برای اولین بار در سال ۲۰۱۹ میلادی به انتشار رسید و به سرعت، توسط نرگس حسن‌لی برای نشر «برج» برگردانی شد. ترجمهٔ اثر در سال ۱۳۹۹ در ایران به چاپ رسید و به چاپ دوم خود هم دست یافته است. این کتاب، برندهٔ جوایز متعددی شده است که از میان آنان می‌توانیم به جایزهٔ انجمن سلطنتی بریتانیا، جایزهٔ کتاب علوم سرمایه‌گذاری بینش، جایزهٔ فایننشال تایمز و جایزهٔ کتاب تجارت مک کینزی اشاره داشته باشیم. هم‌چنین قسمت مرورنویسی نیویورک تایمز، با تحسین این کتاب، آن را نمودی خوب برای توضیح «مردسالاری حاکم» دانسته بود.

موضوع کتاب زنان نامرئی

کتاب زنان نامرئی، درمورد واکاوی زندگی شخصی و اجتماعی زن امروز و بحث درمورد مظلومیت اوست. او در این راه، سعی می‌کند تا روی ماهیت «داده»(Data) تمرکز کند. از نظر نویسنده، دنیای امروز برای مردان طراحی شده است؛ اما یعنی چه؟ درواقع او با تکیه بر داده‌ها اعم از پیش‌فرض‌های اجتماعی، سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و… سعی دارد تا موضوعات کلانی مانند آموزش و سیاست جهانی را مردانه معرفی کند.

کتاب حاضر از یک مقدمه و شش بخش اصلی تشکیل شده است. پرز در مقدمه، مبحث بالا را مطرح می‌کند و جنس مذکر را اصل جهان کنونی نشان می‌دهد. او در بخش‌های بعدی به ترتیب به مباحث «زندگی روزمره، محل کار، طراحی، پزشکی، زندگی عمومی (اجتماعی) و نهایتا ایده‌آلیسم مورد نظر خود» می‌پردازد. یعنی ابتدا مردسالاری و ظلم به زنان در زندگی روزمره و شخصی، سپس زندگی کاری، اجتماعی و… را مطرح می‌کند و در پایان، سعی می‌کند تا پیشنهاد خود برای بازسازی جنسیتی جهان را ارائه کند.

نزدیکی با سیمون دو بووار

یکی از مهم‌ترین نکات مربوط به کتاب، نزدیکی مفهومی و وام‌داری‌های نویسنده از روی دست سیمون دو بووار است. او معتقد است که زنان هم‌چنان در جامعهٔ کنونی، نقشی مشابه نقش زنانِ کتاب «جنس دوم» دو بووار را دارند. او قسمتی از گفتاورد دو بووار را به عنوان مانیفست کتاب خود مطرح کرده است:

«بازنمایی دنیا، مثل خود دنیا، کار مردان است؛ آن‌ها دنیا را از چشم خودشان توصیف می‌کنند و آن را با حقیقت مطلق اشتباه می‌گیرند. »

و روند معنایی نویسنده در کتاب زنان نامرئی هم دقیقا همین گونه است. او سعی می‌کند اول اثبات کند که همه چیز کار مردان است؛ سپس اشتباه بودن برداشت‌ها و باورهای مردانه را تثبیت کند و در نهایت، تعریف موردعلاقه و زنانهٔ خود از جهان آرمان‌گرایانه‌اش را توصیف کند.

مکاتب حاضر در زنان نامرئی

همان‌طور که احتمالا تا به این‌جای متن فهمیده‌اید، کتاب زنان نامرئی، یک کتاب در حوزهٔ زنان است؛ حوزه‌ای که اصطلاحا با برچسب «فمینیسم» شناخته می‌شود. ما در مطلب «آشنایی با مکتب فمینیسم» در مجلهٔ کتابچی به طور مفصل به تعریف فلسفهٔ فمینیسم (به معنای زن‌گرایی) پرداخته‌ایم. اما اگر بخواهیم به صورت جزئی آن را مرور کنیم، باید بگوییم که لغت فمینیسم (به فرانسوی: Féminisme) اصطلاحی در باب فلسفهٔ جنسیت است که در گذشته به گستره‌ای از جنبش‌های سیاسی، ایدئولوژی‌ها و جنبش‌های اجتماعی اطلاق می‌شد. هدف کلی این مجموعه‌ها در گذشته، ایجاد برابری جنسیتی در جهان مردسالار گذشته بود و فمینیست‌ها به دنبال تعریف، برقراری و دستیابی به حقوق برابر در مسائل سیاسی، اقتصادی، شخصی و اجتماعی بودند.

البته فمینیسم مانند هر مکتب دیگری، با گذر زمان، از زیرشاخه‌ها و انواع گوناگونی برخوردار شد و برای مثال، می‌توانیم حداقل ۴ نوع فمینیسم تکامل‌یافته یا استحاله شده را نام ببریم که از آن‌ها به عنوان موج‌های فمینیسم یاد می‌شود. هرکدام از این موج‌ها با وجود هم‌گام بودن در اصول کلی، تنوع و تفاوت‌های زیادی در راهکارها و حتی نگاه خود دارند؛ برای مثال، موج اولیه، موجی کارگری بود و موج‌های کنونی حاضر، بسیار به سرمایه‌داری نزدیک شده‌اند.

کتاب حاضر و نگاه نویسندهٔ آن، فمینیستی است؛ اما بیشتر به تفکر موج چهارم فمینیسم نزدیک است. ضمنا لازم به ذکر است که علاوه بر فمینیسم، مکاتب مهم دیگری مانند کاپیتالیسم و سوسیالیسم هم در این کتاب، مورد بررسی قرار می‌گیرند؛ البته این مکاتب، حضور کم‌رنگ‌تر و غیرمستقیم‌تری دارند، اما طبیعی است که با ماهیت و ریشهٔ چپِ فمینیسم، مخالفت با کاپیتالیسم و نزدیکی با سوسیالیسم، یکی از ارکان بن‌مایهٔ کتاب «زنان نامرئی» باشد.

آشنایی با کارولین کریادو پرز، نویسندهٔ کتاب

کارولین (یا کرولاین) کریادو پرز، روزنامه‌نگار و فعال مدنی معاصر است که در رشتهٔ زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه آکسفورد، فارغ‌التحصیل شده است. بیشتر شهرت او مدیون حضور در جنبش‌ها و کارزارهای جنسیتی است. او به واسطهٔ همین تلاش‌ها توانست در فهرست ۱۰۰ زن برتر سال ۲۰۱۳ در شبکهٔ بی. بی. سی قرار بگیرد.

او غیر از اثر حاضر، مقالات متنوعی را هم در نشریات روز، نوشته و کتاب موفق دیگری به نام «مانند یک زن انجامش بده» را هم در کارنامهٔ خود دارد.

جملاتی از کتاب زنان نامرئی

• اگر جمع‌بندی کنیم [می‌فهمیم که] داروهای فشار خون (که با استفاده از سوژه‌های مذکر ساخته شده‌اند) برای زنان به همان اندازه کارایی ندارند، اما تمرینات مقاومتی شاید سودمند باشد. به جز اینکه ما از هیچ‌کدام خبر نداشتیم، چون تمام تحقیقات روی مردان انجام شده است. و این قبل از آن است که به فواید تمرینات مقاومتی برای زنان در مقابله با کاهش تراکم استخوان و پوکی استخوان برسیم، دو بیماری که خطر ابتلا به آن‌ها بعد از یائسگی زیاد است.
• مسخره است که چه‎طور وقتی کار به جمع‌آوری داده‌ها می‌رسد بدن زنانه ظاهرا نامرئی می‌شود، چون وقتی به جریان دومی می‌رسیم که زندگی زنان را تعریف می‌کند همان مرئی بودن بدن زن، نکتهٔ اصلی است. جریان مذکور، خشونت مردانه علیه زنان است؛ و اینکه چه‌طور اندازه‌اش نمی‌گیریم، دنیای‌مان را با لحاظ کردنش طراحی نمی‌کنیم و با این کار اجازه می‌دهیم که آزادی زنان را محدود کند. بیولوژی مونث دلیل تجاوز کردن به زنان نیست، دلیل ترسیدن و آزار دیدن زنان هنگام استفاده از فضاهای حمل و نقل عمومی هم نیست. این اتفاقات به خاطر جنس نمی‌افتد، به خاطر جنسیت می‌افتد: همان معنای اجتماعی که به بدن‌های زنانه و مردانه تحمیل کرده‌ایم. برای اینکه جنسیت کار کند باید معلوم باشد که کدام بدن کدام رفتار را برمی‌انگیزد. و به وضوح معلوم است: همان‌طور که دیدیم، «صرف دیدن یکی زن» کافی است تا بیننده «فورا مجموعهٔ معینی از ویژگی‌ها و صفات همراهش را استنباط کند.
• ما در نظر گرفتن مسئولیت‌های مراقبتی زنان در برنامه‌ریزی شهری، مداخلهٔ کامل زنان را در کارهای دستمزدی تسهیل می‌کنیم؛ و همان‌طور که در فصل بعد خواهیم دید، این کار محرک بزرگی برای تولید ناخالص ملی خواهد بود. ما با در نظر گرفتن خشونت جنسی پیش روی زنان و اندیشیدن تمهیدات پیشگیرانه –مانند فراهم کردن توالت‌های عمومی تک‌جنسیتی به تعداد کافی- در درازمدت در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کنیم و از هزینهٔ اقتصادی قابل توجه ناشی از خشونت علیه زنان می‌کاهیم.