کتاب «ما» رمانی پیشرو و تأثیرگذار در ژانر «علمی‌تخیلی» است که توسط نویسنده روسی «یوگنی ایوانوویچ زامیاتین» نوشته شده است. این رمان که در سال ۱۹۲۰ تحت تاثیر کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» از «داستایوفسکی» به رشتهٔ تحریر درآمد، آینده‌ای تاریک و دیستوپیایی (پادآرمان‌شهر، مدینه فاسقه) را به تصویر می‌کشد که در آن فردیت، احساسات و آزادی تحت سلطهٔ یک نظام توتالیتر (نظام تمامیت‌خواهی) سرکوب شده است. این اثر پیش‌بینی‌های شگفت‌انگیزی از جامعهٔ مدرن داشت و به یکی از منابع الهام برای نویسندگانی چون: «جورج اورول» در نوشتن کتاب «۱۹۸۴» و «آلدوس هاکسلی» در خلق کتاب «دنیای شگفت‌انگیز نو» تبدیل شد.

در ادامه متن، به بررسی رمان «ما» از «یوگنی ایوانوویچ زامیاتین» که توسط: بابک شهاب در نشر «بیدگل» به پارسی ترجمه شده است می‌پردازیم.

خلاصه‌ای از داستان کتاب «ما» نوشته «یوگنی ایوانوویچ زامیاتین»

داستان «ما» در آینده‌ای نه چندان دور روایت می‌شود، زمانی که جامعه‌ای یوتوپیایی تماماً تحت کنترل دولت و با قوانین سختگیرانه شکل گرفته است. در این جامعه، همه چیز برنامه‌ریزی شده است و افراد هیچ اختیار شخصی ندارند. احساسات، هنر و عشق ممنوع هستند و همه باید مطابق با قوانین سختگیرانه‌ای زندگی کنند. شخصیت اصلی داستان، «دی-۵۳۰»، یک مهندس ریاضی است. «دی-»۵۳۰ در این جامعه به عنوان یک شهروند نمونه شناخته می‌شود که در ابتدا از این نظام راضی است، اما پس از آشنایی با زن مرموزی به نام « I-330»، که به نوعی نماد آزادی و عشق است، زندگی‌اش دچار تغییرات عمیق می‌شود. او شروع به شک درباره ایدئولوژی حاکم بر نظام اجتماعی و فلسفی جامعه خود کرده و به تدریج به سمت آزادی و فردیت سوق پیدامی‌کند.

شخصیت‌های اصلی داستان کتاب «ما» نوشته «یوگنی ایوانوویچ زامیاتین» عبارتند از:

دی-۵۳۰: مهندسی مطیع و وفادار به نظام که در طول داستان دچار تحول می‌شود.

I-330: زنی جسور و آزاداندیش که باعث بیداری دی-۵۳۰ می‌شود.

بنیانگذار: رهبر قدرتمند جامعه که بر همه چیز نظارت دارد.

سبک نوشتاری کتاب «ما» نوشته «یوگنی ایوانوویچ زامیاتین»

«زامیاتین» در کتاب «ما» با سبکی انتقادی و طنزآمیز، که شامل نثر ساده و صریح، اما عمیقاً فلسفی است به نقد جامعهٔ توتالیتر می‌پردازد. او از تکنیک‌های نوآورانه‌ای مانند: استفاده از زبان ریاضی و فرمول‌های هندسی برای بیان احساسات و تجربیات انسانی و توصیف جامعهٔ ایده‌آل بهره برده است تا پوچی و بی‌معنایی آن را نشان دهد. همچنین، استفاده از نمادها و استعاره‌ها در داستان، عمق و پیچیدگی آن را افزایش می‌دهد. این ترکیب باعث می‌شود که خواننده به راحتی با شخصیت‌ها ارتباط برقرار کند و در عین حال به عمق مفاهیم داستان پی ببرد.

مضامین اصلی کتاب «ما» نوشته «یوگنی ایوانوویچ زامیاتین»

کنترل دولتی: «زامیاتین» به وضوح نشان می‌دهد که چگونه یک دولت می‌تواند زندگی افراد را کنترل کند و آزادی‌های فردی را سلب کند. این موضوع در دنیای معاصر نیز بسیار مهم است.

فردیت در برابر جمع: شخصیت «دی-۵۳۰» نماینده فردیت است که در تضاد با جامعه‌ای قرار دارد که بر جمع‌گرایی تأکید دارد. این تضاد یکی از محورهای اصلی داستان است.

عشق و احساسات انسانی: «زامیاتین» نشان می‌دهد که چگونه عشق و احساسات انسانی می‌توانند به عنوان نیرویی برای مقاومت در برابر کنترل‌های اجتماعی عمل کنند.

فناوری و آینده: رمان «ما» به بررسی تأثیر فناوری بر زندگی انسان‌ها نیز پرداخته و سوالاتی درباره آینده بشریت مطرح می‌کند.

پیش‌بینی آینده: «زامیاتین» با دیدی آینده‌نگر، جامعه‌ای را به تصویر می‌کشد که در آن فناوری به ابزار کنترل افراد تبدیل شده است.

نقد توتالیسم: این رمان به عنوان یک نقد صریح و تند به نظام‌های توتالیتر شناخته می‌شود.

تأثیر بر ادبیات علمی‌تخیلی: «ما» یکی از اولین رمان‌های علمی‌تخیلی است که به طور جدی به موضوعات اجتماعی و سیاسی پرداخته است.

درباره نویسنده

«یوگنی ایوانوویچ زامیاتین» نویسندهٔ روسی و یکی از پیشگامان ژانر علمی‌تخیلی و دیستوپیایی است. «زامیاتین» با نگاهی انتقادی به جامعهٔ شوروی و نظام‌های توتالیتر و با استفاده از زبان نمادین و طنز تلخ، به نقد ایدئولوژی‌های حاکم بر جامعهٔ خود پرداخت.

«زامیاتین» در جوانی تحت تأثیر انقلاب ۱۹۰۵ روسیه قرار گرفت و به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی پرداخت. او به دلیل انتقاداتش از نظام‌های استبدادی و دیکتاتوری، بارها تحت فشار قرار گرفت و در نهایت مجبور به ترک روسیه شد. پس از مهاجرت، «زامیاتین »در فرانسه زندگی کرد و همچنان به نوشتن و نقد ادبی ادامه داد.

با وجود اهمیت آثار «زامیاتین»، او در طول زندگی خود به دلایل مختلفی از جمله: مخالفت دولت شوروی، سانسور و خودسانسوری و مهاجرت به خارج از کشور و زندگی در انزوا به اندازه کافی شناخته شده نبود.

با این حال، پس از فروپاشی شوروی، آثار «زامیاتین» دوباره مورد توجه قرار گرفت و به زبان‌های مختلف ترجمه شد. امروزه، او به عنوان یک منتقد اجتماعی و ادبی شناخته می‌شود و آثارش همچنان در بحث‌های مربوط به آزادی و کنترل اجتماعی مورد توجه قرار دارند.

جملاتی از کتاب «ما» نوشته «یوگنی ایوانوویچ زامیاتین»

«چشم‌هایم را باز کردم و ابتدا به نظرم آمد چیزی با شتاب به فضا رفت (تداعی‌ای که منشأش انتگرال بود). یک سر، که در حال پرواز بود، چون از دو طرفش دو گوش صورتی مثل دو بال بیرون زده بود. بعد منحنی برآمده پسِ سرش و پشتی خمیده با دو انحنا…»

«با قطار زیرزمینی شتابان به سمت محل انتگرال می‌رفتم، جایی که بدنهٔ زیبای انتگرال، همچنان بی‌حرکت، هنوز روح آتش در آن دمیده نشده، زیر آفتاب، روی سکو می‌درخشد. چشم‌هایم را بسته بودم و با فرمول‌ها خیال‌پردازی می‌کردم.  بار دیگر در ذهنم محاسبه می‌کردم شتاب اولیه چقدر باید باشد تا انتگرال از زمین کنده شود. جرم انتگرال در هر اتم ثانیه تغییر می‌کند (به‌علت مصرف سوختِ انفجاری). معادله بسیار پیچیده‌ای از کار درآمده است با کمیت‌های متعالی»

«بهار. باد از آن سوی دیوار سبز، از دشت‌های ناپیدای بکرو وحشی گرده زرد و عسل رنگ گل‌هایی ناشناخته را به همراه می‌آورد. لبها در اثر این گرده شیرین خشک می‌شوند؛ آدم هر دقیقه یک بار زبانش را روی لب‌هایش می‌کشد و تصور میکند احتمالأ لبهای همه زنان غریبه و البته لب‌های مردان هم شیرین است. این تصورات تا حدودی در جریان تفکر منطقی اخلال ایجاد میکند. اما آسمان آبی، عاری از حتی لکه ابری (چه بی‌ذوق بوده‌اند قدما که این توده‌های مضحک و درهم بخار، که احمقانه درهم میلولند الهام بخش شاعرانشان بوده.) من فقط چنین آسمان استریل و بی‌نقصی را دوست دارم - و مسلما با یقین میتوانم بگویم ما دوست داریم. »

«آسمان خرم و آبی، خورشیدهای کوچک روی پلاکها و چهره‌هایی که جنون اندیشه مکدرشان نکرده… پرتوها - میدانید؟ همه از ماده‌ای واحد، درخشان و خندان ساخته شده است و ضرب سازهای برنجی: «دارام - دام - دام، دارام - دام - دام» و این پلکان برنجی که زیر نور خورشید میدرخشند و با بالا رفتن از هرکدامشان، به آن فضای آبی سرگیجه آور نزدیک و نزدیک‌تر می‌شوی… و بعد، درست همان طور که صبح در کارگاه اتفاق افتاد انگار اولین بار بود در زندگی که همه این چیزها را میدیدم: خیابان‌های تغییرناپذیر و مستقیم، شیشه کف پیاده روها که نور را منعکس می‌کرد، منشور عالی ساختمان‌های شفاف متوازی السطوح، هارمونی مربع شکل ردیف‌های آبی مایل به خاکستری. »