یک اتفاق مسخره

وقتی برای خرید کتاب به کتاب‌فروشی می‌رویم یا به سایت‌های اینترنتی سر می‌زنیم، همیشه دنبال کتابی می‌گردیم که با مشخصات ذهنی ما مطابقت داشته باشد. اکثر کتابخوان‌ها لیست بلندبالایی دارند که کتاب‌های نخوانده‌شان در آن خاک می‌خورند و وقت نمی‌کنند آن‌ها را تهیه کنند؛ یا اگر هم کتاب را داشته باشند، وقتی برای خواندن آن پیدا نمی‌کنند. ما می‌خواهیم کتابی بخوانیم که هم با داستانش سرگرم بشویم و هم در پایان پیام ارزشمندی از داستانش بگیریم. اما داستان‌های خوب اکثراً خیلی طولانی‌اند و شاید ماه‌ها نیاز باشد برای خواندنشان وقت خالی کنیم. این‌جاست که داستان‌های کوتاه برتر جهان به سراغمان می‌آیند؛ کتاب‌هایی که برای افراد پرمشغله نوشته شده‌اند! «یک اتفاق مسخره» یکی از بهترین‌های همین قالب ادبی‌ست که هرچند شروع مشخصی برای آن وجود ندارد و قدمت زیادی دارد، اما آن چیزی که امروز از آن سراغ داریم را می‌توانیم حاصل نوشته‌های «آنتون چخوف» بدانیم. اما خود چخوف هم متأثر از نویسندگان پیش از خودش بود و یکی از آن‌ها، فئودور داستایوفسکی. او در این داستان مثل تمام آثار دیگرش، خوبی و بدی انسان‌ها را به موازات تصویر می‌کند و وقتی از نگاه خود شخصیت‌ها داستان را می‌خوانیم، می‌توانیم این ویژگی‌ها را درکنار هم ببینیم. «یک اتفاق مسخره» دربارهٔ شخصیتی‌ست که در روسیهٔ تزاری، در جامعه‌ای که در چنگ قدرت گرفتار شده و راه فراری از آن نیست، دست به رفتاری می‌زند که برخلاف عرف است تا آرمان‌های اخلاقی و اجتماعی‌اش را زنده کند. این کتاب به ترجمهٔ روان و خواندنی میترا ناظریان در همکاری با مؤسسهٔ نشر ماهی، در مجموعه داستان‌های کوتاه در قطع جیبی به چاپ و انتشار رسیده است.

داستان کتاب یک اتفاق مسخره

داستان این کتاب با شب‌نشینی سه شخصیت عالی‌رتبهٔ نظامی در ارتش روسیهٔ تزاری شروع می‌شود: ایوان پارلیسنکی؛ که یک افسر درجه‌دار است و به تازگی به درجهٔ ژنرالی رسیده، و دو ژنرال مافوقش؛ استپان نیکوفوروویچ و سیمون ایوانوویچ. آن‌ها مشروب می‌خورند و دربارهٔ یافتن یک راه‌حل مباحثه می‌کنند. راهکاری که پارلیسنکی پیشنهاد می‌کند انسانیت محض است که با رفتار مثبت از سوی قدرتمندان نسبت به زیردستان، باعث پیشرفت در حوزه‌هایی مثل اقتصاد، علم و بهره‌وری از منابع طبیعی می‌شود. اما نیکوفوروویچ پس از چهل سال خدمت و تحمل سختی‌ها، حالا در خانهٔ رؤیایی‌اش زندگی می‌کند و ایوانوویچ آن‌قدر متکبر و خودبزرگ‌بین است که ایده‌های پارلینسکی را در لفافه به سخره می‌گیرد؛ بنابراین جامعهٔ آرمانی و اقدام انقلابی پارلینسکی برای آن‌ها بی‌معنی و مضحک است. پس از خروج از این مجلس، یک اتفاق باعث می‌شود که سرهنگ جوان به مجلس عروسی یکی از زیردستانش راه پیدا کند و تصمیم می‌گیرد با حضور گرمش در این مجلس و ایجاد حس برادری و برابری بین خودش و طبقهٔ فرودست، یک واقعهٔ مهم و اثرگذار را در شهر رقم بزند. پارلینسکی مرد زیرکی‌ست اما برای رسیدن به رؤیایی که در سرش دارد، جسارت شکستن یک تابوی عمومی را به خود می‌دهد؛ رؤیایی که البته خودش هم کاملاً مطمئن نیست تمایل به قدرت است یا حقیقت. شرح داستان از زبان خود شخصیت و تغییر نگاه به راوی دانای کل، کاری‌ست که داستایوفسکی در آن استاد است و در اولین نگاه، نمی‌توانم حدس بزنیم یک داستان ساده با شخصیت‌های محدود، رخدادهای اندک و حتی فضاهای ملال‌آور شهر، بتواند با کشش روایی و دقیق شدن در مخفی‌ترین اجزای انسان‌ها تمام توجه ما را به داستانش جلب کند و مجابمان کند که خود را در موقعیت اشخاص داستانی تصور کنیم. داستایوفسکی در تصویر کردن مبهم‌ترین مفاهیم انتزاعی به روشی پایبند است که شیوهٔ نگارشش را تعیین می‌کند و آن، بهره‌گیری از تمثیل‌های عینی و مسائلی‌ست که در دنیای واقعی با آن‌ها سر و کار داریم.

دربارهٔ فئودور داستایوفسکی

فئودور داستایوفسکی هرچند آثار زیادی را در زندگی‌اش نوشت، جزو نویسندگان گزیده‌کار و وسواسی در ادبیات به حساب می‌آید. دلیل این مسئله را شاید بتوانیم در عنصری پیدا کنیم که بین شخصیت‌های داستانی او مشترک است؛ انگیزهٔ گناه، عذاب وجدان و بیگانگی از انسان‌ها. این سه مؤلفه در شکل‌گیر هر شخصیت داستانی ضروری‌اند و حضور حداقل یکی از آن‌ها، باعث ایجاد یک پُل بین ذهن و عواطف ما با او می‌شود. حالا داستایوفسکی با طراحی و پرداخت انسانی که سه هرکدام از این مؤلفه‌ها در شخصیت او به نقطهٔ مشترکی می‌رسند، ما را با هدف و نیت او همراه می‌کند؛ تلاش برای زنده نگه داشتن یک فانتزی انسانی. آثار دیگر داستایوفسکی هرکدام، بخشی از اتاق‌های تاریک و حیرت‌انگیز روان انسان را روشن می‌کند. در کتابی مانند «ابله» دربارهٔ انتخاب بین ضرر فردی یا ضرر اجتماعی بحث می‌کند، در «جنایت و مکافات» پیچیده‌ترین دلایل و مؤلفه‌های مؤثر در یک قتل را بررسی می‌کند و در «برادران کارامازوف» عدالت و قضاوت را به چالش می‌کشد.