ابله

بدون شک اگر تاریخ ادبیات را دنبال می‌کنیم نام بسیاری از نویسندگان روس در آسمان آن درخشان می‌درخشد. کافی است به اسامی مانند پوشکین، تولستوی، چخوف و بدون شک داستایوفسکی توجه کنیم که تاثیر زیادی با رمان‌هایشان روی ادبیات جهان و نویسندگان بعد از خود گذاشتند. داستایوفسکی یکی از افرادی است که نه تنها زندگی جالبی داشت بلکه سبک نویسندگی او منعکس‌کننده زوایای تاریک روح انسان و البته دردهای زندگی بود. او دومین فرزند از هفت فرزند خانواده بود که در مسکو به دنیا آمد. پدر او، پزشک ارتش بازنشسته با عقاید مسیحیت بود که بعدها نتیجه آن و همچنین زندگی فقیرانه‌ای که داشتند را در نوشته‌های پسرش می‌بینیم. این نویسنده بزرگ که نیچه در مورد آن گفته است «داستایوفسکی تنها شخصی است که یادگیری مطالب روانشناسی را مدیون او هستم!» یکی از شاهکارهای خود به اسم ابله را در سال ۱۸۶۷ به چاپ رساند. کتاب ابله جزو بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین آثار در ادبیات جهان و شوروی سابق است. این کتاب یک سال پس از چاپ خود به زبان انگلیسی منتشر شد و مشفق همدانی آن را در سال ۱۳۳۳ به زبان فارسی‌ترجمه کرد. نویسنده روسی زمانی که در سوییس بود نوشتن این کتاب را شروع کرد که تا حد زیادی به دوران بحران زندگی خود او که اثرات قمار بود مربوط می‌شود و در فلورانس به پایان رساند. اما باید گفت از کتاب ابله در زمان چاپ آن استقبال زیادی نشد و بعدها منتقدان آن را یکی از بهترین آثار نویسنده اعلام کردند.

داستان کتاب ابله

شخصیت اصلی داستان کتاب ابله فردی به اسم پرنس لیو نیکلایویچ میشکین و آخرین عضو به جامانده از یک خاندان نجیب‌زاده و مبتلا به بیماری صرع است. او برای درمان به سوییس می‌رود تا سال‌ها از جامعه روسیه به دور باشد. لیو پس از درمان با قطار به کشور خود بر می‌گردد و در آن با همسفر مهمی آشنا می‌شود که روی زندگی او تاثیر می‌گذارد. لیو خویشاوندی ندارد و تنها با یک خانم ژنرال در ارتباط است، بنابراین تصمیم می‌گیرد به پیش این فرد برود. او به دنبال سال‌ها دوری از مردم خود در برگشت جامعه جدیدی را تجربه می‌کند. آدم‌های اشرافی که اولویت اصلی زندگی خود را پول و زیبایی قرار دادند و این تفکرات با عقاید شخصیت پاک و ساده پرنس داستان متفاوت هستند.

نقد کتاب ابله

داستایوفسکی لیو را به عنوان یک شخصیت کامل و پایبند به موضوعات اخلاقی توصیف می‌کند که برای او گفتن حقایق، دوست داشتن هم‌نوعان خود و کمک به آن‌ها و بخشش پول در زمانی که پولدار می‌شود، مهم‌ترین موضوعات است. تنها نگرانی ابله داستان‌ترس از رنجش سایرین و قضاوت آن‌ها است. داستایوفسکی که همیشه عقیده داشت جامعه فاسد روسیه به ظهور مسیح نیاز دارد، لیو را مانند چنین شخصیتی معرفی می‌کند. افراد اطراف لیو با آن که او را ستایش می‌کنند ولی اسم او را ابله گذشته‌اند و آشنایی لیو با زنان بسیار زیبایی به اسم ناستاسیا فیلیپوونا و آگلایا زندگی‌اش را متحول می‌کند. ناستازیا زن پولداری است که دوست دارد با مردی ازدواج کند که او را به خاطر خودش بخواهد نه ثروتش. داستایوفسکی شخصیت ناستازیا را به عنوان یک نیروی هدایت‌گر وارد ماجرا می‌کند تا جذابیت رمان و کشش آن را برای خواننده افزایش دهد. قتل ناستازیا در پایان و سرنوشت نامشخص آگلایا دو مثلث عشقی درون داستان را از هم می‌پاشد تا میشکین به همان دورانی برگردد که در زمان ابتلا به بیماری صرع تجربه کرده بود. ابله حاصل تفکرات کامل داستایوفسکی از یک انسان زیبا است. نویسنده در این کتاب تفکرات سیاسی و دینی خود را از یک نگاه مشترک به رشته تحریر می‌کشد. یکی دیگر از ویژگی‌های درخشان کتاب ابله نحوه برخورد پرنس با موضوع مرگ است. میشکین تاکید بر این حقیقت واضح دارد که انسان با تمام این که می‌تواند ذهن و بدن کاملی داشته باشد ولی نمی‌تواند از مرگ فرار کند. دیدگاه پرنس با این موضوع ریشه در زندگی شخصی خود داستایوفسکی دارد که به دنبال عفو سلطنتی از اعدام معاف شد ولی دیدن دوستش که پیش از او جان خود را از دست می‌دهد روی افکار نویسنده در تمامی رمان‌هایش و دیدگاه او از مرگ تاثیر گذاشت.

منتقدان به این دلیل رمان ابله را ستایش می‌کنند چون داستایوفسکی مانند یک روانشناس نخبه زوایای روانی شخصیت‌های داستان خود را روانکاوی می‌کند.

درباره شخصیت‌های داستان

شخصیت‌های داستانی او بازتابی از شخصیت خود او هستند یعنی مردمی از نظر روانی و بدنی بیمار و با نگاه تلخ به زندگی که جامعه‌ای که در آن حضور دارند را تنها یک ناجی می‌تواند رهایی بخشد. رمان ابله مانند یک آینه دنیای ثروت و پولداران را منعکس کند تا قدرت تخریب‌کننده پول را روی روح انسانی نشان دهد. کتاب ابله به تلخی به پایان می‌رسد و تاکید می‌کند نجات جامعه تنها زمانی امکان‌پذیر است که سن کم و ظرفیت کمال‌گرایی داشته باشند. میشکین، شخصیت ایده‌آل انسانی داستان داستایوفسکی نه تنها بدی افراد را می‌بخشد بلکه به آن‌ها کمک می‌کند. این محبت بیش از حد باعث می‌شود میشکین عزت نفس و کرامت خود را فراموش کند. دیدگاه داستایوفسکی در مورد یک انسان کامل این است که او با خود خوبی را نمی‌آورد، بلکه خوبی او را تغییر می‌دهد، دستکاری می‌کند و فرد و کمالش را از بین می‌برد. دنیایی که میشکین پس از بازگشت به سوییس وارد آن می‌شود رو به زوال رفته است و پول نه تنها به افراد هویت بهتری می‌بخشد بلکه می‌توانند زیباترین عروس‌ها را داشته باشند. پرنس شدیدا تلاش می‌کند افراد اطراف خود را تغییر دهد ولی نتیجه آن نابودی بسیاری از افراد مانند ژنرال ایولگین، ناستازیا و آگلایا است. همین ناتوانی میشکین در نجات افرادی که برای او مهم هستند او را به سمت جنون هدایت می‌کند. داستایوفسکی در رمان خود همچنین پیکان خود را به سمت گناهکاران گوناگون می‌گیرد از آشوب‌گرا و آدمکش‌ها گرفته تا مست‌های سردرگمی مانند ایولگین. تمامی افرادی که شاهزاده از نظر اخلاقی و معنوی دوست دارد به آن‌ها کمک کند.

موضوع اصلی کتاب ابله

اگر بخواهیم موضوع اصلی کتاب ابله را بگوییم رنج انسانی است. افرادی که با وجود ثروت بسیار رنج‌های روانی و بدنی فراوانی دارند. رنج‌هایی که افراد نزدیکشان به آن‌ها داده‌اند. این رنج در کتاب شکل‌های گوناگونی دارد از مریضی، افسردگی و حرکت به سمت خودکشی گرفته تا خیانت عاطفی، اعتیاد به الکل، تنگدستی و در نهایت قتل. به عبارت دیگر از نظر نویسنده مشاهده رنج وسیله‌ای برای سنجش شخصیت‌ها است. خیلی از افراد پس از برخورد با رنج نگاه بدبیانه‌ای به آن دارند، بعضی آن را انکار می‌کنند و از سایرین برای مبتلا نشدن به آن نادیده می‌گیرند و فردی نیز مانند میشکین خود را وقف از بین بردن آن می‌کند.

این جمله از کتاب به خوبی چکیده‌ای از آن است:

همدردی بزرگ‌ترین و شاید یگانه قانون وجود برای تمامی بشریت است.

کتاب ابله یک شاهکار است و خواننده در پایان ممکن است از خود بپرسد: «آیا انسان‌های صادق و درستکار مانند یک مسیح می‌توانند یک جامعه آشفته و افرادی که تنها پول برایشان مهم است را نجات دهند؟»