مرگ خوش

پیش‌نویسی از بیگانه

مرگ خوش عنوان اولین رمانی است که بعد از مرگ «آلبر کامو» نویسنده و فیلسوف فرانسوی، منتشر شده است. این رمان که مانند سایر آثار کامو درون‌مایه‌ای نهیلیستی -اما خام‌تر و ابتدایی‌تر از آن‌ها- در خودش دارد، در قالب داستان مردی به نام «پاتریس مورسو» که اراده کرده تا خوشبخت زندگی کند، مضمون‌هایی مانند مرگ‌اندیشی، نیست‌انگاری، پوچی دنیا و ارزش داشتن یا نداشتن زندگی و چگونگی زیستن را موردبررسی قرار می‌دهد. این رمان کوتاه ۱۴۴ صفحه‌ای که «انتشارات نگاه» آن را با ترجمهٔ «احسان لامع» منتشر کرده است را پیش‌نویسی از رمان بیگانهٔ کامو می‌دانند. «بیگانه» که در کنار «کالیگولا» و «افسانهٔ سیزیف» سه‌گانهٔ مشهور کامو را، که مانیفستی از اندیشهٔ فلسفی او را دربردارند، تشکیل می‌دهد، داستان شخصیتی با همین نام «مورسو» است که او هم به قتل دست می‌زند؛ اما مسیر قصه‌ای که برایش اتفاق می‌افتد چندان با مورسوی مرگ خوش یکسان نیست. مورسو در مرگ خوش -که به دو بخش مرگ طبیعی و مرگ عمدی تقسیم شده- بعد از اینکه مردی به نام «زاگرو» را به میل خود او به قتل می‌رساند و پول‌های او را تصاحب می‌کند، پا به مسیری در جستجوی خوشبختی می‌گذارد.

در سر کاموی بیست و پنج ساله چه می‌گذرد؟

در این مسیر رو به سمت خوشبختی، در کنار ارادهٔ مورسو و عزم جزم او برای رسیدن به هدفش، ترس‌ها و نگرانی‌ها و پرسش‌های مختلف توی ذهنش و گفتگوهایش با دیگران، مجالی برای مطرح شدن اندیشه‌های فلسفی کامو فراهم می‌کنند. این اندیشه‌ها که متعلق به ۲۵ سالگی کامو هستند، باوجود خام بودن و ابتدایی بودنشان نسبت به سایر آثار او، اما همان درون‌مایهٔ یکسانی را دارند که به پوچی زندگی از جوانب مختلف نگاه کرده‌اند. اگرچه شاید بتوان با خوش‌بینی بیشتر، رگه‌های اگزیستانسیالیستی مرگ خوش را نسبت به سایر آثار کامو پررنگ‌تر دانست؛ اما این را هم باید در نظر داشت که کامو همیشه از کنار سارتر و فلاسفهٔ اگزیستانسیال طفره می‌رفته و بین خودش و آن‌ها یک مرز اندیشگانی قائل بوده است.

رابطهٔ پول و خوشبختی از نگاه کامو

مورسوی کتاب مرگ خوش، در تلاش است با یکنواخت بودن زندگی و گذر برگشت‌ناپذیر زمان مقابله کند. او پول را ابزاری برای تصاحب خوشبختی می‌داند؛ ابزاری که باعث امکان‌پذیر بودن خوشبختی می‌شود و به‌قول مورسو در جایی که از هشت ساعت کار روزانه و داشتن شغل حرف می‌زند، فقط خود پول است که انسان را از پول بی‌نیاز می‌کند. مورسو دربارهٔ عشق و ازدواج نگاهی دوگانه دارد و گاهی با خودش در تضاد است. او در کنار عزم راسخش برای خوشبخت شدن، گاهی دلواپس و ترسیده به‌نظر می‌رسد و گاهی هم سوالات توی سرش، به او هجوم می‌آورند و تردید و نگرانی برای آیندهٔ در راه، رهایش نمی‌کند. اما در نهایت مورسو مسیری که انتخاب کرده را تا انتها می‌پیماید، انتهایی که باید دید نیستی مطلق است یا خوشبختی مطلق، و یا شبیه عنوان خود کتاب، کمی از هر دو؟

قصهٔ کم، فلسفهٔ بسیار

در کنار پرداختن به این مضامین، جنبهٔ قصه‌گویی کتاب وزن خیلی کمی در کل متن دارد و اکثر صفحات را جملاتی پر کرده‌اند که به توصیف جزئی لحظاتی که مورسو در هر سفر و هر مسیر می‌گذراند پرداخته‌اند. با حذف تعداد زیادی از این توصیفات، مرگ خوش می‌توانسته به رمانی چکیده‌تر تبدیل شود و در یک ویرایش نهایی، تقسیم بار فلسفی، داستان‌گویی و توصیف در آن به میزانی قابل‌قبول انجام شود؛ اما کامو ترجیح داده این اثر را همین‌شکلی که هست نگه دارد و منتشر نکند. حالا هم که مرگ خوش به‌هرشکل، چاپ و ترجمه شده و به دست ما رسیده است، با درنظر داشتن آگاه نبودن نویسنده از چاپ این نسخهٔ پیش‌نویس و در قید حیات نبودن او، می‌توان آن  را با تساهل و تسامح به‌عنوان یک رمان مستقل پذیرفت و با این زاویه‌دید، تماشا و بررسی‌اش کرد.