کتاب «گفتگو با مترجمان»، (Interview with translators) اثری مصاحبه‌محور است که حاصل پیاده شدن متنی مصاحبه‌های سیروس علی‌نژاد با هفت مترجم برجستهٔ ایران، یعنی صفدر تقی‌زاده، نجف دریابندری، مهدی سحابی، رضا سیدحسینی، کامران فانی، عزت‌الله فولادوند و عبدالله کوثری بوده است. این کتاب برای اولین بار در سال ۱۳۹۷ به انتشار رسید و تاکنون به چاپ دوم خود دست یافته است که با توجه به ماهیت تخصصی اثر، فروش و استقبالی خوب از جامعهٔ هدف آن را نشان می‌دهد. گفتگو با مترجمان کتاب کوتاهی است که در عین موجز بودن، اطلاعات باارزش زیادی را به مخاطب خودش عرضه می‌کند؛ اثری که تنها از ۱۶۰ صفحه در قطع رقعی تشکیل شده است. نشر آگاه، ناشری است که گفتگو با مترجمان را به انتشار رسانده است؛ نشری که بیش از هر چیزی تمرکز خود را بر حوزه‌های ادبیات و علوم انسانی گذاشته و در آن‌ها هم بیشتر به دنبال جنبهٔ اجتماعی‌شان می‌گردد. با وجود آن که کتاب گفتگو با مترجمان یک اثر تخصصی است، اما به سادگی می‌توانیم خرید کتاب حاضر را به مخاطب عام ادبیات هم پیشنهاد کنیم؛ زیرا حتی اگر در حوزه‌های ترجمه و زبان فعالیت نداشته باشید، به صورت غیر مستقیم با مطالعهٔ گفتگو با مترجمان به دانش خوبی دست پیدا کنید و حتی ماجراهای جالبی از کتاب‌ها و نویسندگان مشهور را بشنوید.

موضوع کتاب گفتگو با مترجمان

همان‌طور که در بالا هم ذکر کردیم، در این کتاب با هفت مترجم مشهوری از ادبیات کشورمان روبه‌رو می‌شویم و مصاحبه‌هایی که سیروس علی‌نژاد با آن‌ها انجام داده است را از نظر می‌گذرانیم. این مصاحبه‌ها در عین تخصصی بودن، از زوایا و مضامین جالبی برخوردارند که باعث می‌شود مطالعهٔ کتاب حاضر بسیار دلنشین باشد. علی‌نژاد به گفتهٔ خود سعی کرده تا در این مصاحبه‌ها بیشتر به دنبال تبارشناسی ترجمه‌های افراد مذکور باشد و علاوه بر این، زندگی شخصی و کاری آن‌ها را هم مرور کند. اما خود ذات ترجمه هم مد نظر علی‌نژاد بوده؛ برای مثال در این اثر، سوالات پایه‌ای زیادی را مشاهده می‌کنیم. این که ترجمه اساسا کاری خلاق یا مکانیکی است؟ ماهیت زبانی و لحن ترجمه دقیقا باید به چه شکل باشد؟ به چه ترجمه‌ای می‌گوییم خوب و به چه ترجمه‌ای می‌گوییم بد! و نهایتا چه خصوصیاتی باعث می‌شود بعضی ترجمه‌ها متمایز از دیگران باشند و ماندگار شوند؟ علی‌نژاد هر یک از مصاحبه‌ها را به صورت جداگانه و فصلی در کتاب قرار داده و آثار مترجمان را هم در انتهای هر فصل، فهرست کرده است؛ پس می‌توان به نوعی این کتاب را علاوه بر فرم مصاحبه‌محور و آشنایی با مترجمان، یک آنتولوژی هم به حساب بیاوریم. ضمنا به گفتهٔ خود نویسنده (یا بهتر بگوییم گردآورنده/ مصاحبه‌کننده) قرار بوده که کتاب فعلی از ۱۴ مصاحبه تشکیل شود اما او بنا به مسائلی به همین تعداد رضایت داده است.

آشنایی با سیروس علی‌نژاد، نویسندهٔ کتاب

سیروس علی‌نژاد، نویسندهٔ کتاب گفتگو با مترجمان، یکی از باسابقه‌ترین و مشهورترین روزنامه‌نگاران معاصر ایران است که علاوه بر روزنامه‌نگاری، سردبیری روزنامه‌ها و مجلاتی اعم از نشریهٔ آدینه، دنیای سخن و زمان را هم برعهده داشته است. البته شاید نیاز باشد که در اثری این‌چنینی بیشتر با مصاحبه‌شونده‌ها آشنا شویم و نه مصاحبه‌کننده؛ اما دو نکته پیش می‌آید؛ یک اینکه بررسی زندگی هفت مترجم در این حد بزرگ در مطلب حاضر نشدنی به نظر می‌رسد و دوم اینکه علی‌نژاد هم کم کسی نیست. این روزنامه‌نگار مشهور و برجسته کار خود را قبل از انقلاب اسلامی شروع کرده بود و در بحبوحهٔ انقلاب، مدتی به دلایل نامعلوم از روزنامهٔ آیندگان و هرگونه فعالیت مطبوعاتی کنار گذاشته شد اما بعدها به کار خود بازگشت و با نشریاتی اعم از مجلهٔ تهران مصور، مجلهٔ آدینه، مجلهٔ دنیای سخن، فصلنامهٔ سفر و مجلهٔ پیام امروز همکاری کرد. غالب کتاب‌های علی‌نژاد، آثاری مصاحبه‌محور هستند که توسط نشر آگاه به انتشار رسیده‌اند؛ از میان آن‌ها می‌توانیم به آثاری همچون سال‌های دانشکده، چرا سفر می‌کنید، چند گفتگو دربارهٔ زبان فارسی، چند گفتگو دربارهٔ تجدد و گفتگوهای برگزیدهٔ آیندگان اشاره داشته باشیم.

جملاتی از کتاب گفتگو با مترجمان

در دورهٔ جدید وقتی ما با دنیای غرب آشنا شدیم به چند علت سعی کردیم زبان نوشتار را به زبان گفتار نزدیک بکنیم. برای اینکه کتاب‌هایی که ترجمه می‌شد مثلا رمان بود و زبان ساده‌ای داشت و اصلا نیازی نبود که شما آن بازی‌های زبانی یا صنایع لفظی و معنوی را که معتقد بودند باید در نظم و نثر به کار رود در اینجا به کار ببرید. اوایل که ترجمه در ایران باب شد، مترجمان بیشتر خارجی‌ها بودند. وقتی کتاب را ترجمه می‌کردند، آن را به یک ادیب ایرانی می‌سپردند تا بازنویسی کند. درواقع ادیب کتاب را تبدیل می‌کرد به همان زبان کتابتی قدیم. کم‌کم عده‌ای از ایرانی‌ها که در خارج تحصیل کرده بودند، سعی کردند کتاب‌هایی ترجمه کنند. این‌ها ادیب نبودند. مایه‌ای که داشتند همان بود که در زبان گفتار جریان داشت. علاوه بر این در ترجمه هرکاری بکنید، چه از نظر واژگان و چه از نظر ساختار جمله، تحت تاثیر روح زبان اصلی قرار می‌گیرید. کتاب‌هایی که ترجمه می‌شد زبان راحت‌تری داشت و به طور ناخودآگاه بر شیوهٔ بیان مترجم فارسی تاثیر می‌گذاشت. بنابراین زبان فارسی به امکاناتی که زبان محاوره یا زبان طبیعی داشت نزدیک شد.

ناشران ما بسیاری‌شان آدم‌های فرهیخته‌ای هستند اما ناچارند به بازار نگاه کنند. مثلا من خیلی دلم می‌خواست یکی از این ناشران به این قسمت بپردازد اما در عین حال که نه غلیظی نمی‌گویند، می‌گویند حالا فعلا یک رمان بده ببینم چه می‌شود. من هم چون زندگی‌ام از این راه می‌گذرد ناچارم…

شاهد دو جریان در ترجمه هستیم. ترجمه‌هایی هست که باید اسم آن را گذاشت ترجمه و اقتباس. یعنی مترجم آن‌جور که ما امروز فکر می‌کنیم به متن اصلی وفادار نیست. درواقع متن اصلی انگیزه‌ای است که مترجم حرف خودش را بزند. ترجمهٔ کلیله و دمنه از این دست است. نصرالله منشی به احتمال زیاد همین متن عربی را در دست داشته که ما در دست داریم. وقتی ترجمهٔ او را با متن عربی مقایسه می‌کنیم می‌بینیم که مترجم به خودش اجازه داده که متن را به اصطلاح خیلی باز کند و قدرت زبانی خود را نشان دهد. این ترجمه دیگر آن ترجمه‌ای نیست که ما بگوییم در متن اصلی که چنین چیزی وجود ندارد، چرا آورده است. او نویسندهٔ برجسته‌ای بوده و زبان فارسی را خوب می‌دانسته و ترجمهٔ او در حد یک اثر مستقل و تالیف شناخته می‌شود.