رضا سیدحسینی
رضا سیدحسینی که در ۲۲ مهر ماه ۱۳۰۵ در اردبیل دیده به جهان گشود، یکی از تاثیرگذار و پرکارترین مترجمانی بود که بنا به گفته ایشان، همواره قلم در زندگی او حضوری پررنگ و جدی داشته است. وی بعد از گذراندن تحصیلات مقدماتی در اردبیل، به مدرسه پست و تلگراف در تهران رفت و در رشته ارتباطات ادامهٔ تحصیل داد. این نویسنده مدتی بعد برای تکمیل مطالعات خود به پاریس سفر کرد و در دانشگاه U. S. C آمریکا به تحصیل فیلم‌سازی پرداخت. بعد از بازگشت به ایران، زبان فرانسه و فارسی را نزد استادانی همچون عبدالله توکل، پژمان بختیاری و پرویز ناتل خانلری به طور عمیق‌تری آموخت. همچنین وی، در آموزشکدهٔ تئاتر به تدریس مبانی نقد فلسفه هنر و ادبیات پرداخت. در همین ایام سردبیری مجله سخن را برعهده داشت و در اداره مخابرات و رادیو و تلویزیون نیز مشغول به خدمت بود. البته باید گفت سیدحسینی کار ترجمه را در سنین نوجوانی از زبان مادری یعنی ترکی آذری و استانبولی شروع کرده بود و در دوران جوانی کتابی در زمینهٔ روانشناسی با عنوان «پیروزی فکر» ترجمه کرد که بیش از ۳۰ بار تجدید چاپ شد. بعد از آن به‌طور جدی مترجمی را ادامه داد و از جمله آثار وی می‌توان به «فرهنگ آثار»، «مکتب‌های ادبی»، «لایم لایت» اثر چارلی چاپلین، «طاعون» از آلبر کامو و «آخرین اشعار ناظم حکمت» اشاره کرد. رضا سیدحسینی، این مترجم بزرگ پس از گذراندن یک دوره طولانی بیماری به علت عفونت ریه، در سن ۸۲ سالگی در ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۳۸۸ در بیمارستان ایران مهر تهران درگذشت.
آثار رضا سیدحسینی در عرصه ادبیات
سید حسینی کتاب دوجلدی مکاتب ادبی را در سال ۱۳۳۴ منتشر کرد که جامع و کامل‌ترین منبع برای دست‌یابی به سبک‌های ادبی است. او این اثر را در ۴۲ سال به طور پیوسته کامل‌تر کرد و تاکنون به ۴۰ زبان دیگر نیز ترجمه شده است. در حقیقت کتاب مکتب‌های ادبی در آگاهی نویسندگان بسیار تاثیر داشته است. وی در مقدمه این اثر می‌نویسد:
من این کتاب را در آغاز به عنوان راهنمای ساده و فهرست‌وار برای آشنایی با «ایسم» های گوناگون ادبی نوشته بودم به امید این‌که در آینده اساتید متخصص، نویسندگان و محققان آثار کامل‌تری در این مورد ارائه کنند؛ اما چنین نشد و کتاب به عنوان یگانه منبع و حتی کتاب درسی مکتب‌ها باقی ماند.
کامران فانی مترجم بر این باور است که این کتاب تأثیر غیرقابل انکاری بر روی نویسندگان و منتقدان ادبیات گذاشته و با این اثر دانش‌آموزان و دانشجویان با ادبیات غرب، سبک‌ها، مکتب‌ها و جریان‌های شاخص قرن آشنا شدند. از رضا سیدحسینی، این بزرگمرد عرصه فرهنگ و ادبیات، بیش از ۴۰ اثر دیگر منتشر شده است. ترجمه‌های وی از آثار نویسندگان معروفی همچون چارلی چاپلین، آندره مالرو، آندره ژید، ماکسیم گورکی، اونوره دو بالزاک، ژان پل سارتر، آلبر کامو، توماس‌مان و جک لندن بود که بسیار مورد توجه قرار گرفت.
حوزه‌های فعالیت مترجم
از مهم‌ترین ترجمه‌های وی از زبان فرانسه به فارسی که تأثیرگذاری بسیاری در میان علاقه‌مندان داشت، می‌توان به لایم لایت از چارلی چاپلین، طاعون اثر آلبر کامو، مدراتوکانتابیله از مارگریت دوراس، در تنگ از آندره ژید، در دفاع از روشنفکران اثر ژان پل سارتر، معشوقه‌های من از موریس دوکبرا و بهار کشنده از لاژوس ژیلاهی اشاره کرد. همچنین، این نویسنده به کمک جلال خسروشاهی آثاری از زبان ترکی به فارسی را نیز ترجمه کرده است. آنسوی کوهستان از یاشار کمال، آخرین شعرها از ناظم حکمت و مرگ عزیز بیعار از لطیفه تکین، از جمله آثار این مترجم باتجربه است. سیدحسینی همچنین سرپرست و عضو اصلی تألیف و ترجمه مجموعه شش جلدی فرهنگ آثار بوده است. می‌توان گفت وی، در انتشار فرهنگ آثار بین سال‌های ۱۳۷۸-۱۳۸۳ نقش بسیار مهمی را ایفا کرد؛ زیرا علاوه بر سرپرستی، مسئولیت ترجمهٔ بیش از سیصد مقاله کوتاه و بلند را نیز قبول کرده بود. این اثر بزرگ با همکاری اسماعیل سعادت، ابوالحسن نجفی، احمد سمیعی، جواد حدیدی و دیگر مترجمان برگزیده به چاپ رسید. فرهنگ آثار از جمله آخرین فعالیت‌های فرهنگی این مترجم و در واقع از بهترین آثار وی به حساب می‌آید. جواد مشابی شاعر و نویسنده در مورد فعالیت بی‌نظیر سیدحسینی در تألیف فرهنگ آثار می‌گوید:
هر فردی از عهدهٔ کاری که سیدحسینی در فرهنگ آثار انجام داد، برنمی‌آمد؛ پایمردی، انضباط و مدیریت او باعث شد در مدت کوتاهی این اثر چاپ شود.
سبک ترجمه رضا سیدحسینی
سیدحسینی از مترجمان بسیار دقیق، وفادار به متن اصلی و زیبانویس بود. وی اعتقاد داشت که مهم نیست انسان از چه زبانی ترجمه می‌کند، بلکه فهم درست و ارائه دقیق آن به خواننده اهمیت دارد. به همین خاطر وی در ترجمه‌ها زبانی دلنشین، ساده و بی‌تکلف داشت. قلم‌فرسایی او در ترجمه‌ها و برگرداندن هر چه بهتر مطالب به زبان فارسی از ویژگی‌های شاخص آثار وی بود. جهان شمولی و نگاه برابری را نیز می‌توان از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار وی دانست. او همچنین وسواس خاصی در انتخاب کتاب‌ها برای ترجمه داشت. به این صورت که ابتدا باید تفکر نویسنده آن را می‌پذیرفت و ارتباط روحی با آن برقرار می‌کرد. به همین علت آثار وی مخاطبان و طرفداران زیادی داشت. عبدالله کوثری که خود از مترجمان پیشکسوت است اشاره به نوگرا بودن سیدحسینی در انتخاب کتاب می‌کند و می‌گوید:
منظور از نوگرا بودن، ترجمه کتاب‌های جدید نبود؛ بلکه حسینی با مطالعه فراوانی که در زمینه ادبیات فرانسه داشت، رمان‌های خاصی را برای ترجمه انتخاب می‌کرد که هنوز هم در ادبیات ما یگانه هستند.
افتخارات رضا سیدحسینی
رضا سیدحسینی در سال ۱۳۸۰ مترجم پیشکسوت به دلیل ترجمه‌های بی‌نظیر، عنوان چهره ماندگار را به خود اختصاص داد. علاوه بر آن، نشان شوالیه پالم آکادمیک فرانسه در سال ۲۰۰۰ از جمله جوایز جهانی این مترجم در حوزه ادبیات به شمار می‌رود. پس از سیدحسینی از ایرانیان دیگری که این نشان را دریافت کرده‌اند، محمدعلی سپانلو و احمد کامیابی مسک را می‌توان نام برد.
قسمتی از متن کتاب دوجلدی مکاتب ادبی
از انتشار چاپ دوم «مکتب‌های ادبی» که فصلی با عنوان «نظر اجمالی به ادبیات قرن بیستم و درهم ریختن مکتب‌ها» به آن اضافه شده بود، اکنون سی‌و اندی سال می‌گذرد. در آن مقاله، ادبیات جهان در نیمه اول قرن بیستم، ادبیاتی خوانده شده بود که:
هیچگونه وجه مشترک و توازن و اتفاق‌نظر ندارد
و اضافه شده بود که:
قرن بیستم را، دورهٔ زوال مکتب‌ها می‌نامند و حتی به عقیدهٔ بسیاری از سخن‌سنجان، شاید دیگر (مکتب) تازه‌ای در ادبیات به وجود نیاید.