مسئلهٔ اسپینوزا

کتاب مسئله اسپینوزا به‌وسیله اروین د. یالوم، نویسنده و روان‌پزشک آمریکایی نوشته شده و ترجمه بهاره نوبهار از این کتاب را انتشارت قطره به چاپ رسانده است. اسپینوزا که در ادامه بیشتر با او آشنا می‌شویم، یکی از مهمترین فیلسوفان غربی است که در این کتاب به بخش‌هایی از زندگی او پرداخته می‌شود. اگرچه درباره زندگی شخصی اسپینوزا اطلاعات بسیار کمی موجود است، اما یالوم با تحقیقات گسترده‌ای که انجام داده، توانسته تا بخشی از زندگی این فیلسوف بزرگ را در قالب یک رمان جذاب روایت کند.

اگر می‌خواهبد با اروین د. یالوم و همچنین کتاب مسئله اسپینوزا که یکی از معروف‌ترین آثار او است بیشتر آشنا شوید، حتما این متن را تا انتها دنبال کنید.

درباره اروین د. یالوم، نویسنده کتاب مسئله اسپینوزا

اروین د. یالوم روان‌پزشک بود، اما در دنیا بیشتر به خاطر نویسندگی‌اش شناخته می‌شود. او که در سال ۱۹۳۱ در آمریکا متولد شد و کتاب‌های زیادی نوشته که عموما جنبه روان‌شناسانه دارند. او کودکی سختی را در فقر گذراند که در کتاب «من چگونه اروین یالوم شدم» نیز به این موضوع اشاره کرده است. یالوم از همان کودکی به خواندن کتاب علاقه داشت. در هر فرصتی که پیدا می‌کرد، به کتابخانه محل‌شان سر می‌زد و به مطالعه مشغول می‌شد. او یک روز تصمیم گرفت تا به سراغ تنها قفسه کتابخانه که بر اساس حروف الفبا مرتب شده بود برود و تمام کتاب‌های آن قفسه را از ابتدا تا انتها بخواند. کتاب‌هایی از جان آدامز تا زرتشت که اکثر آنها مناسب سن یالوم هم نبودند.

یالوم پس از پشت سر گذاشتم دوران تحصیل خود، در سال ۱۹۶۳ به‌عنوان استاد در دانشگاه استنفورد مشغول به کار شد و در آنجا روان‌شناسی اگزیستانسیال را تعریف کرد. او با روان‌درمانی به شیوه سنتی مخالف بود و درمان به شیوه‌های گفتگو محور و اشتراکی را مؤثرتر می‌دانست. در بسیاری از آثار او نیز شاهد همین رویکرد هستیم. آثاری مثل «مامان و معنی زندگی»، «انسان موجودی یک روزه»، «مخلوقات فانی»، «دروغ‌گویی روی مبل»، «درمان شوپنهاور» و … به خوبی نوع نگاه او به روان‌شناسی را نشان می‌دهند.

معروف‌ترین اثر یالوم اما کتاب «وقتی نیچه گریست» است که احتمالا درباره آن زیاد شنیده‌اید. او در این کتاب یک ملاقات و گفتگوی خیالی بین فردریش نیچه (فیلسوف آلمانی)، زیگموند فروید (عصب‌شناس اتریشی) و یوزف برویر (روان‌شناس اتریشی) است و به مسائل فلسفی مختلفی می‌پردازد. کتاب مهم بعدی یالوم همین مسئله اسپینوزا است که در ادامه درباره‌اش صحبت می‌کنیم.

اسپینوزا که بود؟

باروخ اسپینوزا، فیلسوف یهودی و اهل هلند است که در قرن هفدهم زندگی می‌کرد. او و آثارش تا سال‌ها از سوی جامعه یهودیت و همچنین مسیحیت سانسور شدند و به همین خاطر خیلی‌ها که حتی هم عصر با او زندگی می‌کردند، هرگز وی را نشناختند. معروف‌ترین اثر او «اخلاق» نام دارد که در آن به ارائه تصویری جدید از خدا می‌پردازد. در واقع اسپینوزا تمام باورهای پیروان یهودیت درباره خدا را بهم می‌ریزد و به همین خاطر هم با مشکلات و سختی‌های زیادی در زندگی مواجه می‌شود. او سال‌ها در تبعید به سر برد و آثارش اجازه انتشار نداشتند.

یالوم معتقد بود که اسپینوزا، درست مانند نیچه و شوپنهاور از موضوعاتی سخن می‌گوید که بسیار به روان‌شناسی نزدیک هستند. به همین دلیل در از آثار این نویسنده، همیشه به زندگی چنین افرادی پرداخته شده است. معروف است که یالوم برای نوشتن کتاب مسئله اسپینوزا و کسب اطلاعات بیشتر درباره زندگی شخصی این فیلسوف به موزه اسپینوزا در کشور هلند می‌رود. او در آنجا وسایل و کتاب‌های شخصی اسپینوزا را از نزدیک می‌بیند. کتاب‌هایی که خودِ اسپینوزا در دوران حیاتش آنها را مطالعه کرده بود. او حتی تصویری از چهره این فیلسوف را در موزه‌اش مشاهده می‌کند. اما بعدها می‌فهمد که این تصویر از روی چهره واقعی او کشیده نشده و بر حسب توصیفات مکتوبی که از ظاهر اسپینوزا وجود داشتند طراحی شده است.

بالوم همچنین متوجه می‌شود که کتاب‌های موجود در موزه نیز نسخه‌های اصلی که اسپینوزا در اختیار داشته نیستند، بلکه با نمونه‌های جدیدتری از همان کتاب‌ها جایگزین شده‌اند. در واقع بعد از مرگ اسپینوزا، تمام دارایی‌های او به مزایده گذاشته می‌شوند و به همین خاطر چیز زیادی از زندگی شخصی او به جا نمی‌ماند. با همه این اوصاف، یالوم از تحقیق درباره زندگی این فیلسوف بزرگ دست نمی‌کشد و در نهایت موفق می‌شود کتاب مسئله اسپینوزا را بنویسد.

معرفی کتاب مسئله اسپینوزا

اروین یالوم در کتاب مسئله اسپینوزا دو داستان را به طور موازی روایت می‌کند. در فصل‌های فرد این کتاب، قصه اسپینوزا روایت می‌شود و در فصل‌های زوج، داستان مربوط به آلفرد روزنبرگ، نظریه‌پرداز بزرگ حزب نازی آلمان روایت می‌شود. داستان اسپینوزا از جایی آغاز می‌شود که دو نفر یهودی به نام‌های فرانکو و ژاکوب نزد او می‌آیند. فرانکو دچار افکار و عقاید عجیبی شده و به همین چیز، حتی به وجود خدا شک کرده است. به همین خاطر ژاکوب از اسپینوزا می‌خواهد که با او صحبت کند و افکار خودش را با او در میان بگذارد. در ادامه تعدادی از بزرگان جامعه یهود از این ملاقات و عقاید اسپینوزا مطلع می‌شوند و تصمیم به طرد کردن او می‌گیرند. آنها هر گونه ارتباط افراد با اسپینوزا را ممنوع می‌کنند و حتی اجازه نمی‌دهند هیچ کسی از فاصله دو متری به او نزدیک‌تر شود.

در بخش دیگری از کتاب، یالوم داستان روزنبرگ را روایت می‌کند. همان‌طور که گفتیم روزنبرگ ایدئولوژیست حزب نازی است و به شدت با یهودیان مشکل دارد. ماجراهای او در کتاب، از دوران دبیرستانش شروع می‌شوند. او یک سخنرانی انتقادی و تند علیه یهودیان انجام می‌دهد و به همین خاطر مسئولین مدرسه تصمیم می‌گیرند تا تفکرات او را تغییر دهند. روزنبرگ اعلام می‌کند که قهرمان زندگی‌اش کسی نیست جز گونه، شاعر و فیلسوف بزرگ آلمانی. سپس مسئولین مدرسه از او می‌خواهند که درباره قهرمان زندگی گوته نیز تحقیق کند و روزنبرگ متوجه می‌شود که این فرد کسی جز اسپینوزا نیست.

چالش جذاب داستان کتاب مسئله اسپینوزا اینجاست که روزنبرگ نمی‌تواند این موضوع را بپذیرد که اسپینوزای یهودی (حتی با وجود عقاید مستقلش) قهرمان یک فیلسوف آلمانی از نژاد آریایی باشد. همین قضیه باعث پیوند داستان این دو نفر به یکدیگر می‌شود و بار معنایی کتاب را به دوش می‌کشد.