قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار

«قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار»، عنوان کتابی از محمدعلی جمالزاده، پدر داستان کوتاه نوین فارسی است که برای اولین بار در سال ۱۳۵۳ هجری شمسی به چاپ رسید. البته نسخه‌ای که اکنون از کتاب موجود است، نسخهٔ نشر علم است که برای اولین بار در سال ۱۳۸۰ به چاپ رسیده و تاکنون هفت بار تجدید چاپ گردیده است. این نسخه مشتمل بر ۲۳۶ صفحه از قطع رقعی است که با جلدی شومیز به بازار نشر عرضه شده است. این کتاب از نظر ساختاری یک مجموعهٔ داستان است که از داستان‌های کوتاه و نیمه‌بلند جمالزاده تشکیل شده است. قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار مجموعا ۱۲ داستان با نام‌های عروسی داریم و عروسی، نوروز و عیدی خاله خداداد، قبل بر وزن دهل، تعصب یک‌طرفه، بگیر و نده، خیرخواهی محض، دلی دارد زیبا، صالح و طالح، سقط فروش و پیر قوم، نان و دندان، پینه‌دوز و پاشنه‌کش تشکیل شده است. قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار جزو کتاب‌های جریان‌ساز زبان فارسی است که البته مانند یکی بود یکی نبود باعث ساخت یک جریان جدید نشده است، اما از آن جهت اهمیت می‌یابد که به نوعی تثبیت‌کنندهٔ قلم جمالزاده محسوب می‌شود. خرید کتاب قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار و مطالعهٔ این اثر از آن جهت می‌تواند جذاب باشد که آثار جمالزاده معمولا محدودیت سنی ندارند و از سوی دیگر سلیقهٔ خاصی را هم شامل نمی‌شوند و با هر نوع مخاطبی ارتباط برقرار می‌کنند؛ از طرفی آثار جمالزاده وجه خاص و پررنگی از نوستالژی را دربر دارند که می‌تواند همیشه جذابیتی خاص داشته باشد.

موضوع کتاب قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار

همان‌طور که گفتیم، قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار یک مجموعهٔ داستان است که از داستان‌های مختلفی با موضوعات متنوع تشکیل شده است و طبعا نمی‌توانیم موضوع واحدی برای آن ذکر کنیم؛ اما صفا و صمیمیت، سادگی و بی‌تکلفی زبانی و مسائلی که در کتاب‌های پیشین جمالزاده دیده بودیم در این کتاب هم حضور دارند. نام طنز و کنایه‌وار این کتاب هم ماجرای جالبی دارد. جمالزاده اغلب برای کودکان یا نوجوانان می‌نوشت و داستان‌های بچگانهٔ او بیش از هر چیز دیگری معروف هستند؛ اما او در این‌جا به قول خودش برای بچه‌های ریش‌دار نوشته است؛ زیرا با وجود آن که از مضامین جدی‌تر و شخصیت‌های بزرگسال استفاده کرده است، اما هنوز آن معصومیت را در شخصیت‌ها باقی گذاشته است و از طرفی از لحنی کودکانه برای روایت این ماجراهای بزرگسال استفاده کرده است. نکتهٔ دیگری که معمولا در آثار جمالزاده پیدا می‌شود طنز تلخی است که قرار است موضوعات اجتماعی را نقد کند و در قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار هم حضور دارد. او با استفاده از این طنز، مسائلی سنتی که به خرافات برمی‌گردند را زیر سوال می‌‎برد؛ اما همزمان وجه اصیل و دوست‌داشتنی فرهنگ عامهٔ ایران را هم از دید مخاطب می‌گذراند.

آشنایی با محمدعلی جمالزاده، نویسندهٔ کتاب

محمدعلی جمالزاده نویسنده و مترجم معاصر ایرانی بود که سال ۱۳۷۶ در ژنو درگذشت. بسیاری از منتقدان، او را اولین قصه‌نویس مدرن ایران و مبدع سبک رئالیسم(یا همان واقع‌گرایی) در ادبیات فارسی به شمار می‌آورند. او یکی از چهار نفری است که توانست نامزد دریافت جایزهٔ نوبل ادبیات شود؛ افتخاری که در سال ۱۶۹۵ میلادی به دست آمد. این نویسندهٔ پویا در چهار حوزهٔ مهم به خلق آثاری متنوع دست زده است؛ کتاب‌های او از نظر فرمی و محتوایی در دسته‌های تاریخ و ادبیات، داستانی، سیاسی و اجتماعی و ترجمه قرار می‌گیرند. از بین مهم‌ترین کتاب‌های جمالزاده می‌توانیم به آثاری همچون گنج شایان، بانگ نای، فرهنگ لغات عامیانه، طریقهٔ نویسندگی و داستان‌سرایی و اندک آشنایی با حافظ، داستان‌های سر و ته یه کرباس، دارالمجانین، راه‌آب‌نامه و صحرای محشر، آثار تحلیلی خاک و آدم، تصویر زن در فرهنگ ایران، خلقیات ما ایرانیان و درنهایت ترجمهٔ کتاب‌هایی همچون ویلهلم تل، داستان بشر، دون کارلوس، خسیس و دشمن ملت اشاره داشته باشیم.

جملاتی از کتاب قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار

روزی برایم آشکار گردید که زینا درست حکم شترمرغ را دارد که نه شتر کامل عیار و نه مرغ به تمام معنی است. زینا هم نه دختری بود که بتوان او را دختر تام و تمام ایرانی با تمام محسنات آن خواند و نه دختری که بتواند واقعا ادعا نماید که دارای محسنات و امتیازات دختران فرنگی است. مثلا اگر به او می‌گفتم زینا جان، نخ این مادگی نیم تنه‌ام در رفته است و گشاد شده دگمه مدام از آن بیرون می‌افتد، نخ و سوزن بردار و کمی آن را محکم‌تر بدوز، بنای غر و لند را می‌گذاشت که وای خاک عالم به سرم، چه حرف‌ها، مگر خیال می‌کنی خیاط و کلفت به خانه آورده‌ای. من دختر دنیای امروز و دختر قرن بیستم هستم و کنیزی از من ساخته نیست و برای وصله و پینه آفریده نشده‌ام. ولی اگر فردای همان روز به او می‌گفتم زینا جان، ما که خدا را شکر پیانو هم داریم، دلم خیلی گرفته، یک پنجه پیانو بزن تا بلکه دلم باز شود. باز صدای شیونش بلند می‌شد که به به، چشمم روشن، مسیو خیال می‌کند دختر فرنگی به خانه آورده است. من خدا را شکر دختری هستم ایرانی و بدان افتخار می‌کنم و کار دختر ایرانی از قدیم الایام عبارت بوده و هست از پخت و پز و دوخت و دوز و شست و شو و خانه‌داری و بچه‌داری!

به خود گفتم جوان حق دارد. مگر در این شهر و این کشور دخترکم بود که باید با دختر عموی خود عروسی کند. درست است که در مملکت ما این نوع کارها جزو عادات و رسوم شده است و قسمتی از هموطنان ما هنوز متوجه مفاسد بعضی کارها نیستند ولی باید ملتفتشان ساخت و بعضی حرف‌ها را از گوششان بیرون آورد تا با دنیای امروز آشنایی بیشتری پیدا کنندو کارهایشان بر وفق نظر علمی و فنی باشد…

شب که فرا می‌رسید و دور هم جمع می‌شدیم در انتظار سفره، اخبار روز را برایم روزنامه می‌کردند. از موی دخترها که تا به روی کفل می‌رسید، تعریف‌ها می‌کردند که آب به دهان می‌انداخت. از چشم و ابرو و آب و رنگ و قد و قامت توصیف‌هایی به قالب می‌زدند که نظامی گنجوی حریفشان نمی‌شد. دخترهای سرخ و سفید را موضوع نرخ‌گذاری می‌کردند و همین که پای سبزه به میان می‌آمد همه با هم یکصدا می‌گفتند: وقتی رسید به سبزه، هرچی بگی می‌ارزه.