حقایق نهان، دروغ‌های عیان

«حقایق نهان، دروغ‌های عیان؛ پیامدهای اجتماعی تحریف ترجیح» نام کتابی غیرداستانی است که یک معضل پیچیدهٔ اجتماعی-سیاسی را در سطح افکار و رفتارهای عمومی هدف قرار می‌دهد؛ این معضل همان «تحریف ترجیح» است که در عنوان کتاب آمده و در لغت ساده، به معنی رفتاری مابین دروغ و دورویی است. نویسندهٔ کتاب، «تیمور کوران»، که استاد اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه دوک در کارولینای شمالی است، تحریف ترجیح را واکنشی تعریف می‌کند که طی آن، افراد مختلف در جامعه ترجیحات خود را مخالف درونیات حقیقی خود نمایش می‌دهند. تحریف ترجیح با دروغ‌گویی متفاوت است؛ چرا که همیشه ممکن است بخشی از رفتاری که فرد بروز می‌دهد، با درونیاتش هم‌خوانی داشته باشد. از طرفی نمی‌توانیم نام آن را خودسانسوری بگذاریم چرا که تحریف ترجیح مفهومی ریشه‌ای‌تر پیدا می‌کند. نویسنده با مثال‌های گوناگون و در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، نشان می‌دهد که این پدیدهٔ مهم اجتماعی را -که از ابتدا با رفتارهای جمعی بشر همراه بوده- نمی‌توانیم صرفاً محصول جوامعی بدانیم که تحت فشار حکومت‌های مستبد، ناچار به بروز رفتارهای غیرحقیقی شده‌اند. بنابراین نویسنده به پیش‌زمینه‌های زیادی نیاز دارد تا سررشته‌هایی را که از عوامل مختلف به‌دست می‌آید، به یک نقطه برساند. این کتاب در سال ۱۹۹۵ م. در آمریکا منتشر شد و انتشارات روزنه با همکاری حامد بهشتی، کار چاپ و ترجمهٔ آن را در ایران به عهده داشته‌است.  

سه منفعت اصلی کتاب حقایق نهان دروغ‌های عیان

تیمور کوران عقیده دارد که رفتارهای سیاسی و اجتماعی ما غیرقابل پیش‌بینی است. مگر این‌که یک روان‌کاو فوق‌العاده باشید، به احتمال زیاد نمی‌توانید حتی در یک قرار ملاقات دو نفره دقیقاً بدانید که شخص مقابل شما دربارهٔ شما و حرف‌هایتان چه فکری می‌کند. در بهترین حالت، برداشت‌های ما از حرکات بدن و چشم‌ها و نوع صحبت کردن و استفاده از کلمات خلاصه می‌شود؛ اما این پدیده انقدر پیچیده است که از سطح روابط فردی فراتر رفته، و به آگاهی خود شخص نیز نفوذ می‌کند. یعنی مثلاً اگر کسی به ما قهوه تعارف کند، تحریف ترجیح ممکن است باعث شود که خود ما هم در آن موقعیت دقیقاً ندانیم که میلی به قهوه داریم یا نه! و فقط محض رعایت آداب اجتماعی یا از روی تعارف، آن را قبول کنیم. نویسندهٔ کتاب با بررسی ریشه‌ها، عملکرد و پیامدهای این ناهنجاری که در سطح جامعه پنهان شده، ما را به این نتیجه می‌رساند که تحریف ترجیح همیشه با سه منفعت اصلی همراه است:

• منفعت ذاتی: میزان علاقه و کشش واقعی ما نسبت به موضعی که اعلام کردیم؛
• منفعت اعتباری: میزان تاثیر موضع ما در شکل‌گیری شخصیت ایده‌آلی که می‌خواهیم از ما در ذهن دیگران شکل بگیرد؛
• منفعت بیانی: میزان احساس رضایت ما از بیان صادقانهٔ ترجیحات حقیقی‌مان.

پدیده‌های کمی هست که مثل تحریف ترجیح تا این اندازه به احساس درونی ما بستگی داشته باشد و در سطح اجتماعی، انقدر گسترده تاثیر بگذارد. از سمت دیگر، این مفهوم تقریباً در تمام فرهنگ‌ها و جوامع دنیا وجود دارد و چیزی‌ست که از ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگوها نشأت می‌گیرد؛ به همین دلیل طبیعتاً یک شخص قادر نیست به تنهایی آن را مورد مطالعه قرار دهد. تیمور کوران هم در مقام مدیر یک گروهی از روان‌شناسان و محققان علوم سیاسی و اجتماعی، با تحلیل دقیق و بررسی شواهد تاریخی شرح می‌دهد که ردپای این پدیده از کوچک‌ترین واحدهای تجمّع انسانی -از خانواده و جمع‌های دوستانه تا محل تحصیل و کار- قابل مشاهده است. انحرافی ناخواسته -و اغلب ناخودآگاه- که «خواست واقعی جامعه» را در آمار و ارقام تحلیل‌گران، به اشتباه می‌اندازد.

از یک نفر تا همه

تیمور کوران در خانواده‌ای فرهنگی و آکادمیک پرورش یافته و تدریس و پژوهش دانشگاهی، برای او درواقع ادامهٔ راهی است که پدرش رفته‌است. او از جمله برجسته‌ترین افرادی‌ست که علوم اجتماعی را با نگاهی مستقیم به مشاهدات و استنتاج‌های شخصی، در حوزهٔ دانشگاهی مطالعه کرده و این‌که به دنبال جزئی‌نگری هرچه‌بیشتر بوده، زندگی او را در همین مسیر آکادمیک و تدریس دانشگاهی نگه داشته است. او با تسلطی که به علومی مثل روان‌شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی و جامعه‌شناسی دارد، مقیاس را بسیار بالاتر از مثال‌هایی می‌برد که ممکن است در برخورد اول به‌یاد آن‌ها بیافتیم. در متن کتاب می‌فهمیم که این پدیده نه صرفاً در نظام‌های سرکوبگر کمونیستی پدیدار می‌شود و نه‌فقط ریشه‌ها و عوامل آن به کنش‌های سیاسی برمی‎گردد؛ بلکه مثل هر پدیدهٔ دیگری بین علت و معلول در چرخش است و نمی‌توانیم جهت‌گیری مشخصی روی آن بگذاریم. حکومت‌هایی مثل شوروری کمونیستی فضای رعب‌آور و خفقان تاریکی را به وجود آوردند، اما در هر لحظه این مردم بودند که این دیکتاتوری را می‌پذیرفتند؛ همچنان که در انتها، سقوط شوروری بدون دخالت مردم انجام نگرفت. حالا بیایید این مسئله را از حکومت و مردم، به روابط به‌ظاهرِ ساده‌ای که بین ما مردم در جریان است، تقلیل دهیم در زندگی روزمرهٔ ما، این‌که درخواست دیگران را با توجه به نظرات آن‌ها پاسخ بدهیم، تقریباً به یک امر بدیهی تبدیل شده‌است. احتمالاً ترجیح اکثر ما این است که انتخاب ما هم خودمان را راضی کند، هم دیگران را. اما عملاً این اتفاق هرگز رخ نمی‌دهد و بالاخره یکی از دو سمت ماجرا، باید با آن کنار بیاید. این‌جاست که ترجیح دادنِ رضایت دیگری به رضایت خودمان، مشکل‌ساز می‌شود. کتاب «حقایق نهان، دروغ‌های عیان» حاصل جمع‎آوری و انسجام مطالبی است که کوران در مقالات مختلفش ارائه کرده بود و حالا در این کتاب، علل و چگونگی تاثیرگذاری این تحریف اجتماعی را در تغییر و شکل‌گیری ساختارهای کلان اجتماعی واکاوی می‌کند.

دربارهٔ نویسندهٔ ترک-آمریکایی

تیمور کوران در سال ۱۹۵۴ م. در دوره‌ای که والدینش مشغول تحصیل در دانشگاه ییل بودند، در نیویورک متولد شد. بعد از بازگشت به ترکیه و گذراندن دوران کودکی در آنکارا، به استانبول رفتند. پدر او رییس دانشگاه بغازاچی استانبول و استاد معماری اسلامی این دانشگاه بود؛ همین رشد کردن در فضایی آکادمیک و علمی باعث شکوفایی اولین جوانه‌های استعداد و علاقهٔ او به رشته‌های علمی شد. سرپرستی او در مطالعات اسلامی هم نشات گرفته از همین فضا است. او پس از فارغ‌التحصیلی از کالج رابرت واقع در استانبول، به آمریکا نقل مکان و تحصیلاتش را در زمینهٔ اقتصاد در دانشگاه پرینستون آمریکا، آغاز کرد و مقطع دکترا را در دانشگاه استنفورد به پایان رساند.

جملاتی از کتاب حقایق نهان، دروغ‌های عیان

اگر افکار عمومی به تعادلی خالی از اختلاف برسد، احتمال بیشتری دارد که افراد ارتباط خود را با جایگزین‌های وضع موجود از دست بدهند؛ نسبت به زمانی که مخالفین دائماً به آن‌ها مزایای تغییر را یادآوری کنند.

از بین رفتن مخالفت عمومی می‌تواند مردم را به بیشتر و بیشتر نسبت به نواقص وضع موجود ناآگاه کند و در ازای آن، ناآگاهی آن‌ها می‌تواند به طور صعودی آمادگی آن‌ها را برای مخالفت، کمتر کند.

کاربردهای تایید اجتماعی محدود به مواردی نمی‌شود که ما آن‌ها را تجربه یا به آن‌ها فکر می‌کنیم. حتی در جایی که ما تفکری مستقل داریم، این حقیقت که تصورات ما با دیگران به اشتراک گذاشته شود، از صحت آن‌ها اطمینان می‌یابیم.

از نظر منطقی صِرف تکرار شدن یک انتخاب، نباید باعث افزایش محبوبیت آن شود. اما در واقعیت ما برای این تکرارها ارزشی اطلاعاتی قائل می‌شویم. ما مواجهه با یک باور واحد را برابر با اجتماع یک گروه می‌گیریم، و به طور مؤثر این تکرار شدن را با اثبات اجتماعی جایگزین می‌کنیم. به همین دلیل است که تکرار یک ابزار متداول برای قانع شدن است.