در باب قرن بیستم

کتاب «در باب قرن بیستم»، (به زبان انگلیسی: Thinking the Twentieth Century)، اثری در ژانر تاریخی و درواقع تاریخ تحلیلی و جامعه‌شناسانه است که توسط تیموتی اسنایدر و بر اساس مصاحبه‌های این منتقد ادبی با استاد تاریخ و پژوهشگر آمریکایی، تونی جات نوشته شده است. در این کتاب، اغلب اتفاقات مهم و مکاتب سیاسی، اجتماعی و فلسفی حاضر در قرن بیستم مورد بررسی قرار می‌گیرند. بنا به همین نکته، خرید کتاب حاضر و مطالعهٔ آن می‌تواند دید سیاسی خوبی برای مخاطب ایجاد کند.

این کتاب برای اولین بار در سال ۲۰۱۲ میلادی و دو سال پس از اتمام مصاحبه‌ها (و مرگ تونی جات) توسط تیموتی اسنایدر در قالب حاضر نظام‌بندی شده و به بازار نشر عرضه شد. پس از عرضه، بسیاری از ناشران جهان، با درک اهمیت در باب قرن بیستم، این کتاب را به زبان‌های مختلف برگردانی کردند. نشر چشمه هم نشری بود که در سال ۱۴۰۰ هجری شمسی، این اثر را در مجموعهٔ کتاب‌های «مشاهدات» خود به چاپ رساند. نسخهٔ فارسی در باب قرن بیستم، توسط محسن قائم‌مقامی ترجمه شده و در ۵۴۸ صفحه از قطع رقعی منتشر شده است.

این کتاب با وجود ساده‌فهم بودنش، مورد اقبال مخاطبین خاص و منتقدین سیاسی دنیا هم قرار گرفته است و تحسین و تمجید بسیاری از پایگاه‌های مرورنویسی را پشت سر خود می‌بیند. برای مثال، نشریهٔ لوس‌آنجلس تایمز این کتاب را «سفری طوفانی در جریان‌های ایدئولوژیک در اندیشهٔ قرن بیستم» معرفی کرده است و مجلهٔ پابلیشرز ویکلی هم آن را «تأملی عمیقا رضایت بخش بر تاریخ متأخر» توصیف می‌کند.

موضوع کتاب در باب قرن بیستم

همان‌طور که گفتیم، کتاب در گفتگوهای دو پژوهشگر برجستهٔ تاریخی خلاصه می‌شود. اکثر این گفتگوها، در معرفی، تحلیل و بررسی مکاتب، اندیشمندان و جریان‌هایی سیاسی اجتماعی هستند که در قرن بیستم میلادی حضور داشتند و باعث شدند تا جهان امروزی شکل بگیرد.

مهم‌ترین مضامینی که در کتاب در باب قرن بیستم حضور دارند و اتفاقا نام فصول این کتاب را تشکیل داده‌اند عبارت‌اند از: «پرسشگر یهود، نویسندهٔ انگلیسی، مارکسیست سیاسی، صهیونیست کمبریجی، روشنفکر فرانسوی، لیبرال شرق اروپایی، مورخ اروپایی، اخلاق‌مدار آمریکایی و سوسیال دموکرات. »

در این بین اما دیدِ پلورالیستی (یعنی تکثرگرای) تونی جات، چیزی است که باعث خاص بودن کتاب حاضر می‌شود. درواقع او با وجود بررسی تمام مکاتب و نظریات بالا در صحبت‌هایش، به هیچ عنوان تعصبی به هیچ کدام نشان نمی‌دهد و اتفاقا معتقد است که این مکاتب و تفکرات، همه چون زاییدهٔ فکر انسان‌اند، پس امری واقعی‌اند که باید تنها بر روی مزیت‌هایشان تاکید کنیم و مضرات‌شان را به دور بیندازیم؛ زیرا حقیقی نیستند.

البته تونی جات ارتباط خوبی با متفکران دیگر دارد و مدام مباحث را به صحبت‌های آنان پیوند می‌دهد یا از آنان الهام می‌گیرد و یا صحبت‌هایشان را تفسیر می‌کند. برای مثال هانا آرنت و کتاب مشهورش «آیشمن در اورشلیم»، یکی از آثاری است که در کتاب در باب قرن بیستم جای دارد.

آشنایی با مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شوندهٔ کتاب

تونی رابرت جات، مصاحبه‌شوندهٔ این اثر، مقاله‌نویس و استاد دانشگاه دورگهٔ انگلیسی و آمریکایی بود که تخصص تحصیلی و کاری‌اش در تاریخ معاصر اروپا بود. او عضو آکادمی علوم و دانش‌های آمریکا و عضو همکار آکادمی انگلیس بود و در چندی از دانشگاه‌های ایالات متحده، مانند دانشگاه نیویورک به تدریس تاریخ مشغول بود. چندی از کتاب‌های او که به فارسی برگردانده شده‌اند، عبارت‌اند از: «شرّ زمین را درمی‌نوردد، بار مسئولیت و کلبهٔ خاطرات. »

اما مصاحبه‌کنندهٔ این کتاب هم دست کمی از سوژهٔ کار ندارد؛ تیموتی دی. اسنایدر، تاریخ‌نگار، نویسنده، منتقد ادبی و حتی استاد دانشگاه است تا زوج مناسبی برای تکمیل نیازهای کتاب باشد. از دیگر کتاب‌های او نیز می‌توانیم به آثاری هم‌چون «در مسیر ناآزادی و در برابر استبداد» اشاره داشته باشیم.

جملاتی از کتاب در باب قرن بیستم

«حتی امروز هم بسیاری از کسان هستند که روایت شوروی از قتل عام‌های آلمان را بسیار آن‌تر می‌پذیرند، بی‌آن‌که ذره‌ای هوادار مارکسیسم یا اتحاد شوروی باشند. چون تاریخ‌نگاری و تبلیغات پس از جنگ شوروی، به جای تعقیب و آزار قومیت‌ها، بر تعقیب و آزار اتباع کشورها تاکید می‌کرد، این تاریخ‌نگاری و تبلیغات روایت مصایب ملی و مقاومت ملی را معتبر می‌شمرد و حتی مهم جلوه دادن این مسائل را تشویق می‌کرد.

دوست و همکارم، یان گروس، علاوه بر این احتمالا می‌گفت که این روایت از وقایع جذابیت خاصی در بعضی مناطق داشته است:: در لهستان و رومانی مسلما و شاید هم در اسلواکی چنین بوده است. روایت شوروی با یک کاسه کردن همهٔ قربانیان، چه کسانی که بابت مذهب‌شان، «نژادشان» و ملیت‌شان کشته شده بودند، چه کسانی که صرفا در کوران جنگ و اشغال و نابودسازی و خشونت بی‌سابقه‌اش جان باخته بودند، ابعاد شرم‌آوری را که نشان می‌داد نابود کردن رومانیایی‌های یهودی، لهستانی‌های یهودی و دیگران نوعا بیش از یک افسوس عمیق منطقه‌ای بوده محو کرد. »

«مشکل وقایع پیچیده و درهم‌تنیدهٔ تاریخی این است که برای فهم بهتر اجزای سازنده‌شان باید از هم جداشان کنیم. اما برای این‌که ماجرا را در کثرت آن درک کنیم، باید دوباره آن اجزا را سرهم کنیم. بخش بزرگی از تاریخ‌نگاری مربوط به یهودیان اروپای شرقی، و درواقع خود اروپای شرقی، متاسفانه یا عبارت است از جداسازی قهری یا انکار قاطع هرگونه تمایزگذاری از هر نوعی. جداسازی اجزای روایت هر جزء را مخدوش می‌کند؛ عدم جداسازی نیز به همین میزان تاثیری تحریف کننده در چیزی دیگر می‌گذارد. »

«قبل از جنگ جهانی اول کسانی بودند، هم از توری‌ها و هم از لیبرال‌ها که استدلال می‌کردند آیندهٔ بریتانیا در گروی اتحاد با امپراتوری آلمان است، نه در پیمان تفاهمی که در همان زمان داشت با فرانسه و روسیه شکل می‌گرفت. اگر در رقابت صنعتی هر از گاه تلخی را که میان آن دو بود در پرانتز بگذاریم، آلمان و بریتانیا در اصل منافعی سازوار و هم‌پوشان داشتند…»