زخمی که از زمین به ارث می‌برید مجموعه شعر

«زخمی که از زمین به ارث می‌برید» مجموعه شعری سرودهٔ «عطیه عطارزاده» نویسندهٔ معاصر ایرانی‌ست که در سال ۱۳۹۷ برای اولین توسط نشر چشمه به چاپ رسید. این کتاب شامل ۵۰ قطعه شعر است که در قالب شعر سپید نوشته شده است. نشر چشمه این کتاب را به همراه مجموعه‌های دیگری از شعر امروز که با نگاه وسبک تازه‌ای به این جریان ادبی پرداخته‌اند در بخش «جهان تازهٔ شعر» منتشر کرده است. در این کتاب ما با دنیای ذهنی نویسنده‌ای مواجهیم که در ابتدا وارد حوزهٔ نقاشی و مستندسازی شده و آن‌ها را با حجم بسیار خوبی از تجربیات، به سمت ادبیات رها کرده است. بنابراین در اشعار عطیه عطارزاده بیشتر از هر چیز ما مستقیماً ذهنیت خواننده را می‌خوانیم که در قالب شعر درآمده؛ تصویرسازی‌ها و ایماژهای انتزاعی، کارکردهای زبانی که تعمداً پراکنده و نامنظم چیده شده‌اند و فُرم‌هایی که در ادبیات امروز اروپا و آمریکا رایج‌تر است. پس از جریان غزل نئوکلاسیک در شعر فارسی و ریشه گرفتن موج‌های تازه‌ای مثل غزل پست‌مدرن فارسی، شاعران و نویسندگانی که در این حوزه نبودند نیز به این سمت کشیده شدند و در فضا و زمینهٔ ادبی آن قرار گرفتند. عطیه عطارزاده یکی از همین نویسندگان است که تکنیک‌های پست‌مدرن ادبی در راستای رسیدن به مفهومی تازه بهره می‌گیرد. خود شاعر کتاب‌هایش را محصول انگیزه‌ای شخصی می‌داند و در حین خواندن کتاب، بیشتر و بیشتر به دنیای تلخ و تنهای مؤلف نزدیک می‌شویم. هدف پست‌مدرنیسم نقد مدرنیته است و برای بازگشت به دوران طلایی ادبیات کلاسیک، راه شکستن قوانین را در پیش گرفته است. عطیه عطارزاده قلم تلخی دارد و کتاب‌هایش، که همگی آن‌ها را می‌توانیم دل‌نوشته‌هایش بدانیم، شاهد هنر او هستند؛ هنری که ما را به دل مفاهیم تلخ فلسفی، تاریخی، روان‌شناختی می‌کشاند. تراژدی یکی از بنیان‌های اسطوره است و عطارزاده برای خلق آن در هر قطعه از اشعارش، رگه‌هایی از باورهای کهن را نیز به آن اضافه کرده است.

مضامین کتاب زخمی که از زمین به ارث می‌برید

از آن‌جایی که این کتاب ترکیبی از قالب شعری سپید یا «شعر آزاد» است و در عین حال با تکینک‌هایی سنت‌شکن طرح می‌شود، شاید در ابتدا خواندن آن برایتان کمی سخت باشد. اما این دشواری، نه در فهم جملات و مفاهیمی که نویسنده خلق می‌کند، که در خواندن تصویرهای زننده است. قطعاً پشت خشونت پیدا و پنهان این کتاب، تعمّد نویسنده را می‌یابیم که برای اعتراض به جهانی چنین آلوده، و به عنوان مرثیه‌ای برای تمام رنج‌کشیده‌ها و ضعیفان تاریخ، در بافت شعرها پیوند خورده است. در این کتاب گاهی نویسنده خود را در ظاهر مسیح نمایان می‌کند که پای صلیب است و گاهی نیز ما را به کهکشان‌ها می‌برد و از سحابی گل سرخ می‌گوید؛ اما فصل مشترک تمام این شعرها اولاً فضاهای انتزاعی و تازه‌ایست که در ساحت زبان پدیدار می‌شوند و ادبیات منحصربه‌فرد شاعر را می‌رسانند، ثانیاً اتصال افکار و احساسات و عواطف او به غریزهٔ بشری و طبیعتی که همواره ما را احاطه کرده، به وضوح مشهود است. وقتی از تلخی واژه‌ها و سیاهی فضاهای شاعر بگذریم، به نقطه‌ای می‌رسیم که خود او در آن سکونت دارد؛ نقطه‌ای در سکوت مطلق در فضای بی‌کران تنهایی‌اش. در این سیاهی ناتمام نویسنده مثل پروانهٔ سرخی‌ست که برایمان به تصویر می‌کشد:

من فقط می‌توانم پیش‌گویی کنم که هیچکس زنده نیست

وحشانه بلند شو و روی دو پا بایست

ایستادن فعل پروانه‌ای سرخ است

که بعدِ کندنِ بال‌هاش به خورشید می‌رسد.

درباره عطیه عطارزاده

عطیه عطارزاده نویسنده، مستندساز، شاعر و نقاش ایرانی در سال ۱۳۶۳ در تهران متولد شد. از دوران نوجوانی علاقه‌اش به شعر آشکار شده بود و تا زمانی که به دانشگاه برود و شعر سرودن را تجربه کند، در این زمینه فعالیت می‌کرد. او یکی از دلایل موفقیتش در ادبیات را تجربهٔ چند مدیوم هنری می‌داند و از نظرش، تمام این هنرها مثل یک جمله‌اند که فقط با کلمه‌ها و ساختاری متفاوت بیان می‌شوند. نقاشی برای او تا زمان دانشجویی ادامه داشت و در این دوره بود که به راهنمایی یکی از دوستانش، به حوزهٔ شعر و ادبیات قدم گذاشت. اما باید بدانیم که شعرهای این کتاب مربوط به سال‌ها بعد از آغاز کار اوست و تا زمانی که تصمیم به چاپ کتاب بگیرد، زمان‌های زیادی را صرف تمرین و نوشتن برای خود کرد. در آثار عطیه عطارزاده، رنج و آن‌چه به همراه می‌آورد فاکتور بسیار مهمی‌ست و این را می‌توانیم در خارج از زندگی هنری‌اش نیز جستجو کنیم. او پس از این‌که شعرهایش به حد قابل قبولی رسید، آن‌ها را به چاپ رساند و حاصل آن دو کتاب «زخمی که از زمین به ارث می‌برید» و «اسب را در نیمهٔ دیگرت برمان» بود. در این دوره شعرگویی‌های او به پایان رسید و این بار تصمیم گرفت بخت خود را در شاخهٔ دیگری از ادبیات، یعنی رمان‌نویسی امتحان کند. نتیجهٔ این تجربه از نمونه‌های قبلی هم استقبال بیشتری دریافت کرد و او با دو کتاب «من شماره سه» و «راهنمای مردن با گیاهان دارویی» به محبوبیتی بیش از پیش دست پیدا کرد.

بخشی از شعرهای کتاب زخمی که از زمین به ارث می‌برید

مجموع مادرانم هستم

مجموع پدرانم

مجموع کودکانی که به دنیا نیامده‌اند

صیغهٔ جمع نهنگ‌های مُرده‌ام

صیغهٔ جمع شقه‌شقه شدن پای مسیح مصلوب بر باد

و دست کشیدن به مه

انگار مرگم را با خودم به هر کجا بخواهم ببرم

انگار زمین در تقاطع پاهایم به امکان تازه‌ای برسد

به زنانی که از عصر یخ آغاز می‌شوند

دندانی به ما هدیه می‌دهند

فریاد می‌زنند:

فقط چند هزار سال با خودت فاصله داری

…

فقط چند هزار سال با درخت فاصله دارم

و پُر از دشمنان خیالی‌ام

پُر از شاخه‌هایی که به نبودن عادت نمی‌کنند

و خالی شدن و پُر نشدن

…

زمین تاریخی‌ست که روی سینه کنده‌ام

شجره‌نامه‌ای از جنس چوب و گوزن و باد

با رودهایی که از تیغه‌های تبر به راه می‌افتند

و به ته نمی‌رسند

این‌گونه است که مادرانم را به دوش می‌کشم

پدرانم را

کودکانم را به دوش می‌کشم

و در تقاطع پاهایم به امکان تازه‌ای تمام می‌شوم

به زنانی که از عصر یخ آغاز می‌شوند

دندانی به ما هدیه می‌دهند

فریاد می‌زنند:

تو صیغهٔ جمع نداری

فقط مفردی بی‌شماری

که در انتهای خودش درخت می‌شود

بلند شو

و زیر زبانت دانه‌ای سرخ بکار.