بازمانده روز

«بازماندهٔ روز» با نام اصلی the remains of the day اثر کازوئو ایشی گورو، نویسندهٔ ژاپنی-انگلیسی است که برای اولین بار در سال ۱۹۸۹ میلادی به انتشار رسیده بود. این کتاب محبوب در قالب رمان قرار می‌گیرد و محتوایی تاریخی را دربر دارد. این اثر حدودا ۳۰۰ صفحه‌ای، در قطع پالتویی و توسط نشر کارنامه به فارسی برگردانده شده است. نجف دریابندری، مترجمی است که بهترین نسخهٔ فارسی این اثر را تألیف کرده است. البته مترجمان دیگری مانند ریحانه مندی‌پور و میلاد یداللهی هم به برگردانی اثر پرداخته‌اند. ایشی گورو در یادداشتی طی سال ۲۰۱۴ مدعی شده بود که طرح کتاب «بازماندهٔ روز» را تنها طی چهار هفته و با الهام از شخصیت جین هکمن در فیلم محاکمه و هم‌چنین ترانهٔ آغوش رابی از تام ویتس نوشته است. کتابی که به اقبال بالایی بین مخاطبین و ایضا منتقدین دست یافت. برای مثال، کتاب حاضر توانست تا جایزهٔ ادبی معتبر مَن بوکر (که اختصارا بوکر هم نامیده می‌شود) را در سال انتشار، کسب کند. در همین راستای استقبال عمومی، فیلمی اقتباسی به نام کتاب، در سال ۱۹۹۳ به کارگردانی جیمز آیوری ساخته شد. فیلمی با بازی آنتونی هاپکینز که در هشت بخش، نامزد جایزهٔ اسکار شد.

موضوع کتاب بازماندهٔ روز

کتاب بازماندهٔ روز، با وجود رمان بودن، مباحث مهمی را پیش می‌کشد و ورای یک اثر داستانی عمل می‌کند. در این داستان، ماجرای زندگی یک پیش‌خدمت از طبقهٔ پرولتاریا (کارگر) روایت می‌شود. پیش‌خدمتی که جد اندر جد، به نوکری پرداخته و حالا دیگر نوکری را نه به عنوان شغل، بلکه به عنوان وظیفه و حتی هویت خودش تبیین است. در همین راستا، تقابل‌های بسیاری میان این نمایندهٔ قشر فرودست با بورژوازی حاکم پیش می‌آید که بخش اصلی بن‌مایهٔ داستان را تشکیل می‌دهد و در لابه‌لای روایت، ایشی گورو سعی دارد تا مباحث مهمی را تحت تیترهای مفاهیمی چون «تشخص، محدودیت‌های اجتماعی، وفاداری، سیاست، دورنمای اجتماعی، عشق و رابطه‌های عاطفی» بازتعریف کند. از طرفی، ایشی گورو به طرزی آشکارا به ساخت دیالکتیکی جذاب از برخورد کاپیتالیسم و سوسیالیسم می‌پردازد. این مسئله البته بیش از آن که در تقابل کارگر با ارباب مطرح باشد، داخل درگیری‌های ذهنی شخصیت اول داستان نمود دارد؛ پس می‌توانیم مدعی شویم که بازماندهٔ روز از رگه‌های روان‌شناختی هم بهره می‌برد.

خلاصهٔ کتاب بازماندهٔ روز

داستان این رمان از جایی آغاز می‌شود که نامه‌ای از یک زن پیش‌خدمت به مردی پیش‌خدمت می‌رسد؛ مردی که نامه را دریافت می‌کند، فردی به نام «آقای استیونز»، سرپیش‌خدمتی انگلیسی است که تمام زندگی خود را وقف خدمت به ارباب خود، به نام لرد دارلینگتون کرده است. اما محتوای نامه چیست؟ در این نامه، خانم کنتن از زندگی زناشویی خود و نارضایتی‌هایش می‌گوید و ماجرا زمانی مهم می‌شود که درمی‌یابیم، آقای استیونز، سال‌ها قبل، به کنتن علاقه داشته است… درواقع این موضوع جرقه‌ای می‌شود تا استیونز به فکر بازخوانی هویت خود بیفتد و باورهایی که داشته را دوباره از نو مورد بررسی قرار دهد. او در این راه، به گذشته‌ها می‌رود و در دنیای خیالی خود با یادآوری خاطراتش، مرز بین خیال و واقعیت را می‌شکند. در این حیص و بیص، یک قوز هم بالای قوز پیش می‌آید و با عوض شدن ارباب استیونز، او تصمیم می‌گیرد تا جنبهٔ بازخوانی هویتی‌اش را وسیع‌تر کرده و علاوه بر موضوعات عاطفی، مسائل اجتماعی را هم مرور کند. داستان از نظر فُرمی، از شش بخش کلی تشکیل شده و در شش شب متوالی روایت می‌شود؛ ضمناً بازماندهٔ روز از لحن بیانی «مَن راوی» بهره می‌برد. نکته‌ای که باعث می‌شود تا بتوانیم به این اثر، دید اتوبیوگرافی‌گونه داشته باشیم.

آشنایی با کازوئو ایشی گورو، نویسندهٔ کتاب بازمانده روز

کازوئو ایشی گورو، نویسنده‌ای متولد شهر ناکازاکی است که از پنج سالگی با خانواده‌اش به انگلستان مهاجرت کرده است. ماجرا تا جایی پیش رفته که بعد از دریافت شهروندی بریتانیا، این نویسنده خودش را بیشتر یک انگلیسی می‌داند تا یک ژاپنی! او حتی معتقد است جاهایی که در آثارش از ژاپن نوشته، موطن خود را تنها به عنوان یک لوکیشن در نظر داشته و نه یک فرهنگ!

علاوه بر زمینهٔ فرهنگی انگلیسی، محتوا و فرم همهٔ آثار ایشی گورو، ویژگی‌های تقریبا ثابت دیگری را هم دارا هستند. برای مثال، اغلب آثار او در زمان گذشته اتفاق می‌افتند و از زبان اول‌شخص، روایت می‌شوند. او به خلق آثاری غم‌انگیز و ناامیدانه، علاقهٔ ویژه‌ای نشان داده است؛ از طرفی، او به عنصر قضاوت در آثارش علاقه‌ای نشان نمی‌دهد و اغلب داستان‌هایش بدون نتیجه‌گیری مشخص به اتمام می‌رسند. ایشی گورو در طول فعالیت ادبی خود، جوایز متعددی را کسب کرده است که از بین آن‌ها می‌توانیم  جایزهٔ ادبی وایت‌برد، نشان افسر والا مقام امپراتوری بریتانیا، نشان شوالیهٔ ادب و هنر فرانسه، نشان خورشید فروزان ژاپن و مهم‌تر از همه جایزهٔ نوبل ادبیات را نام ببریم. از مهم‌ترین آثار کازوئو ایشی گورو می‌توانیم به رمان‌های منظر پریده‌رنگ تپه‌ها، هنرمندی از جهان شناور، وقتی یتیم بودیم و هرگز رهایم مکن اشاره داشته باشیم. البته ایشی گورو هنرمند خلاق و تنوع‌طلبی است و علاوه بر رمان‌نویسی در حوزه‌های فیلمنامه‌نویسی و داستان کوتاه‌نویسی هم فعالیت جدی و باکیفیتی داشته است.

جملاتی از کتاب بازماندهٔ روز

مسلماً تصدیق می‌فرمایید که بهترین نقشه‌های احالهٔ وظایف، آن‌هایی هستند که محلی هم برای احتمال خطا باز بگذارند و مواردی را که مثلا یکی از خدمه، ناخوش می‌شود یا از عهدهٔ کارش برنمی‌آید، به حساب بیاورند. در این مورد خاص البته کاری که خود بنده به عهده می‌گرفتم مقداری از مقیاس معمول خارج بود؛ مع‌هذا غافل از این نبودم که هرجا مقدور باشد «محلی» هم در نقشهٔ کار باقی بگذارم.

گاهی می‌شنویم که پیش‌خدمت حقیقی فقط در انگلستان وجود دارد. در جاهای دیگر فقط نوکر دارند، حالا هر اسمی که می‌خواهند رویش بگذارند. بنده معتقدم که این حرف حقیقت دارد. از اروپایی‌ها پیش‌خدمت در نمی‌آید، چون که این مردم اصولا قادر نیستند جلوی بروز احساسات خودشان را بگیرند؛ این کار فقط از نژاد انگلیسی برمی‌آید. اروپایی‌ها –و مسلما قبول می‌فرمایید که سلت‌ها هم بدون استثنا- به طور کلی نمی‌توانند در لحظات بروز عواطف شدید، جلوی خودشان را بگیرند و نتیجتا به جز در مواقع ساده و آسان نمی‌توانند رفتار حرفه‌ای خودشان را حفظ کنند. اگر به بنده اجازه بدهید که به آن تشبیه قبلی‌ام برگردم –عذر می‌خواهم که مطلب را به این صورت خام و خشن مطرح می‌کنم- این مردم مانند آدمی هستند که به محض کوچک‌ترین موجبی کت و پیراهنش را از تن درمی‌آورد و جیغ‌کشان پا به فرار می‌گذارد. در یک کلام، «تشخص» از این جماعت ساخته نیست. ما انگلیسی‌ها نسبت به خارجیان از این حیث امتیاز بزرگی داریم و به همین دلیل است که وقتی انسان یک پیش‌خدمت بزرگ را تصور می‌‎کند، این شخص ضرورتا، و حتی می‌شود گفت بر حسب تعریف، یک نفر انگلیسی است.

بنده برای خودم نوعی تمرین ترتیب داده‌ام که سعی می‌کنم دست‌کم روزی یک‌بار عمل کنم؛ هر وقت فرصتی پیدا شود، سعی می‌کنم سه تا لطیفه دربارهٔ اوضاع دور و بر خودم در لحظهٔ حاضر بسازم. یا به جای آن، ممکن است سه لطیفه دربارهٔ وقایع یک ساعت گذشته درست کنم.