خواب گران

«خواب گران» (the big sleep) یکی از برترین رمان‌های ادبیات جنایی آمریکاست که در سال ۱۹۳۹ به چاپ رسید و به محض انتشار، به یکی از محبوب‌ترین کتاب‌ها در تاریخ این کشور تبدیل شد. «ریموند چندلر» نویسنده‌ای بود که پیش از این در ستون روزنامه و نشریات هفتگی و مجلات عامه‌پسند (pulp) داستان‌های جنایی می‌نوشت و از این راه محبوبیت زیادی در بین مردم پیدا کرد. اما خواب گران اولین رمان او بود و با سبک جدیدی که در داستان‌گویی و شخصیت‌پردازی و توصیفاتش داشت، حرکت جدیدی را در هنر آمریکا آغاز کرد. ادبیات جنایی در ابتدا از انگلستان قرن هجدهم پا گرفت؛ زمانی که قاتلی با هویت نامعلوم واقعاً تحت تعقیب بود و اخبار و حواشی او، هیاهوی بسیاری در بین مردم به پا کرده بود. این اتفاقات زمینهٔ وارد شدن افرادی مثل «آگاتا کریستی» و «آرتور کانن دویل» به عرصهٔ داستان‌نویسی شد و کم‌کم، این نوع ادبیات به آمریکا نیز راه پیدا کرد. در این دوره آمریکا از جنگ جهانی پیروز بیرون آمده بود و آغاز عرصه‌ای تازه در هنر و ادبیات، برای جبران خسارت‌های مادی و جانی نویدبخش بود؛ خسارت‌هایی که البته جبران‌ناپذیر بودند. ادبیات جنایی با ورود به آمریکا، از همه سمت رنگ و بوی آمریکایی گرفت و چیزی که آن را از یک رمان جنایی انگلیسی به ژانری به نام «نوآر» تبدیل کرد، حضور شخصیت‌های زن اغواگر بود. این شخصیت‌ها جزئی اصلی از داستان را به خود اختصاص دادند و درواقع فلسفهٔ تازه‌ای در این داستان‌ها شکل گرفت. با استقبال بی‌سابقهٔ مردم از این داستان‌ها، سینما نیز بستری برای خلق و روایت چنین قصه‌هایی شد. خواب گران در سال ۱۹۴۶ با هنرمندی دو ستارهٔ بزرگ هالیوودِ آن زمان، یعنی «هامفری بوگارت» و همسرش «لارن باکال» توسط کارگردان مشهور هالیوود «بیلی وایلدر» به فیلم پرفروش و پرمخاطبی تبدیل شد و ارزش این کتاب را در فرهنگ عمومی آمریکا، دوچندان کرد. اولین ترجمهٔ خواب گران در ایران توسط قاسم هاشمی‌نژاد انجام شد؛ اما نسخهٔ پیشنهادی ما با ترجمهٔ «پرهام دارابی»ست که به‌روزتر و آشناتر به فرهنگ آمریکایی صورت گرفته و توسط نشر علم به چاپ رسیده است.

موضوع داستان کتاب خواب گران

ماجرا از جایی آغاز می‌شود که فیلیپ مارلو، کارآگاه خصوصی جدی و خشنی که قهرمان داستان است، به خانهٔ فرماندهٔ ثروتمند و بانفوذ ارتش، «سرهنگ استرن‌وود» فراخوانده می‌شود تا مسئله‌ای که گریبان‌گیر او شده را حل کند. او به مارلو می‌گوید که فرد یا افرادی قصد مزاحمت و آزار یکی از دخترانش را دارد و مارلو می‌خواهد که به این مسئله رسیدگی کند. از این سمت دختران ژنرال اگرچه مورد اذیت قرار گرفته‌اند، اما همیشه باعث دردسر بوده‌اند و یک سمت سرنخ‌ها، به آن‌ها می‌رسد. مهم‌ترین عنصر این داستان که آن را برای طیف وسیعی از مخاطبان جذاب می‌کند، خود فیلیپ مارلو است. مارلو در نوع خود اولین نمونه بود و پس از این کتاب، با الگوگیری بسیاری از نویسندگان برای خلق شخصیت‌هایی شبیه به او، زیرژانری از ادبیات جنایی (crime) شاخه گرفت که داستان هاردبویلد (hardboiled) نامیده می‌شود. این داستان‌ها با تمام شباهت‌هایی که به داستان‌های ژانر جنایی دارند، در یک نکته به منحصربه‌فرد هستند و آن، یکی بودن قهرمان و ضدقهرمان است! شخصیت فیلیپ مارلو بسیار باهوش و تیزبین است، حساب‌گر فوق‌العاده‌ایست و پیامدهای هر اتفاقی را به دقت پیش‌بینی می‌کند؛ اما همزمان می‌بینیم که او آدم خوبی نیست، از ویژگی‌های مثبت اخلاقی بهره نبرده و اصولاً همین «بد بودن» او را به طمع پول و شهوت و قدرت، به قعر می‌کشاند. پس از همین ابتدای داستان می‌توانیم این را بدانیم که خواب گران پایان خوشی ندارد، اما ریموند چندلر آن‌قدر سبک خاصی را در نوشتن جزئیات و روایت وقایع غیرمنتظره پیش گرفته، که هنوز هم چیزی از جذابیت ماجرا برای خواننده کاسته نمی‌شود. مارلو در ازای مبلغی قابل توجه مسئولیت این پرونده را می‌پذیرد و به سرهنگ قول می‌دهد که دخترانش را از شر مزاحم‌ها خلاص کند؛ اما وقتی پا به واقعیت‌های قصه می‌گذارد، می‌فهمد که جریانی بسیار پیچیده‌تر در پس پرده در جریان است و عوامل بسیاری مثل فساد، مواد مخدر و قتل بر سر راه او و دو خواهر قرار گرفته است. زنان اغواگری که در این داستان‌ها حضور دارند، مهر تأییدی هستند بر آمریکایی بودن آن‌ها و نقش زنان در فرهنگ این اقلیم؛ زنانی که در ابتدا مانند یک فرشته ظاهر می‌شوند، اعتماد قهرمان داستان را جلب می‌کنند و بعد از دست گرفتن احساس و افکار او، از ظرفیت‌هایی که او برای پلیدی دارد برای منافع خود استفاده می‌کنند و در انتها، همه بازنده‌اند.

دربارهٔ ریموند چندلر، نویسنده کتاب خواب گران

ریموند چندلر به عنوان یکی از نویسندگانی محبوبی شناخته می‌شود که در دههٔ ۱۹۳۰ الی ۵۰ آمریکا، یک ستارهٔ داستان‌نویسی محسوب می‌شد. او در سال ۱۸۸۸ میلادی در شیکاگو به دنیا آمد و در جوانی به کار در یکی از شرکت‌های نفتی بزرگ شد. اما رکود بزرگی که در این دوره آمریکا را بلعید، او را هم مثل میلیون‌ها نفر دیگر برکنار کرد. اما ریموند چندلر تصمیم گرفت علایق و رویاهای کودکی‌اش را پی بگیرد و به دنبال داستان‌نویسی رفت. ادبیات برای او در فرهنگ عامه خلاصه می‌شد و معنای زندگی او از گوشه و کنارهای روابط اجتماعی انسانی شکل می‌گرفت. همین نگاه و رویه در نوشتن او اثرگذار بود و به این ترتیب اولین کتاب او با انتشار در سال ۳۳، آغازی طوفانی را برای او رقم زد. چندلر پیش از آن نیز در مجلات و نشریات مختلفی فعالیت کرده بود و داستان‌های عامه‌پسند می‌نوشت؛ داستان‌هایی که در طبقات متوسط و پایین در آن دورهٔ آمریکا خوانده می‌شد و نگاهی مصرفی بر آن سایه انداخته بود. سبک نوشتاری ریموند چندلر که از آثار نویسنده‌ای به نام «ارل استنلی گاردنر» الهام گرفته شده‌بود و توانایی جذب طیف زیادی از مردم را در اقشار مختلف داشت، این سایه را برداشت و با وارد کردن داستان‌های سابقاً بی‌ارزش به دنیای تصاویر، سینما را سکوی پرتابی کرد تا این داستان‌ها به اوج برسند. در ادامهٔ راهی که او آغاز کرد نویسندگان پرمخاطب به نام‌های «جیمز مالاهان کین» و «دشیل همت» نیز، با کتاب‌هایی مثل «پستچی همیشه دو بار زنگ می‌زند»، «غرامت مضاعف»، «مرد لاغر» و «شاهین مالت» پا در این عرصه گذاشتند و با پرداخت در همین سبک اما به شیوهٔ نگارشی مختص خودشان، آثار ماندگار دیگری را در این ژانر به‌جا گذاشتند. این داستان‌ها محتوایی کم‌حجم اما عمیق را انتخاب می‌کنند که در هویت فرهنگی آمریکا ریشه دارد و به مفاهیم و معضلات انسانی می‌پردازد. به همین دلیل پرداخت در این قصه‌ها مهم‌ترین جایگاه را از آن خود کرده و داستان‌گویی معمایی با جزئیاتی کم‌تر دیده‌شده، جای سوژه‌هایی مثل فلسفه و روان‌شناسی را گرفته. اما بالاخره همین داستان‌های منبع تغذیهٔ اصلی برای ژانر نوآر در سینما بودند؛ جنبشی که به تاریک‌ترین شکل، گرفتاری انسان در فضای خشن شهری را به تصویر می‌کشد و در این دست و پا زدن در پوچی، شخصیت‌هایی مانند زنان اغواگر نیز از شاخصه‌های اصلی آن هستند. ریموند چندلر نویسنده‌ای پرکار بود که می‌توانیم از بهترین‌های آن‌ها به «خداحافظی طولانی، قاتل در باران، بی‌سیتی بلوز، یشم سبز ماندارین، منتظر می‌مونم و بانوی دریاچه» اشاره کنیم.