«تخم مرغ‌های شوم»، (The Fatal Eggs) اثر دیگری از نویسندهٔ رمان مشهور مرشد و مارگاریتا یعنی میخائیل بولگاکف است. اثری که البته سال‌ها قبل از مرشد و مارگاریتا نوشته شده و با وجود کیفیت بسیار بالایی که دارد، آن‌چنان دیده و شنیده نشده است. تخم مرغ‌های شوم برای اولین بار در سال ۱۹۲۵ میلادی به چاپ رسید و هم‌زمان با رمان مشهور دل سگ منتشر شده است؛ گرچه که با وجود مضمون جذاب و داستان پرکشش خود اصلا توفیقی مشابه دل سگ (یا قلب سگی) نیافت. اما با وجود اقبال کم در بین مخاطبان عامّه، منتقدان ادبی از تخم مرغ‌های شوم غافل نبوده‌اند و برای مثال در پایگاه گودریدذ از این کتاب به عنوان «یک اثر علمی تخیلی گزنده» یاد شده است و Barnes & Noble هم تخم مرغ‌های شوم را «هجویه‌ای درخشان بر انقلاب شوروی» نامیده است. هم‌چنین جالب است بدانید که دو بار در قالب مجموعهٔ تلویزیونی و فیلم سینمایی از روی اثر حاضر، اقتباس‌هایی در سال‌های ۱۹۷۷ و ۱۹۹۶ صورت گرفته است. تخم مرغ‌های شوم، رمان کوتاهی است که به تازگی توسط انتشارات برج با ترجمه بابک شهاب به چاپ رسیده است؛ البته پیش از این نسخه، نشر مروارید هم توسط پونه معتمد به برگردانی اثر مبادرت ورزیده است.

موضوع کتاب تخم مرغ‌های شوم

تخم مرغ‌های شوم، اثری علمی تخیلی است که بیش رمان بودن ما را به یاد گونهٔ داستان بلند (Novel) می‌اندازد. این کتاب در سال ۱۹۲۴ میلادی نوشته شده اما داستان کتاب، در سال ۱۹۲۸ اتفاق می‌افتد. مهم‌ترین جنبهٔ فرمی این کتاب، برخورداری جای‌جای آن از عنصر طنز است و جالب است بدانید طنز مورد نظر بولگاکف، طنزی سیاه (گروتسک) است که به دنبال انتقاداتی سیاسی و اجتماعی است. بولگاکف در این انتقادات با هیچ کسی شوخی ندارد و هیچ قشری (از بین قشرهای داخل داستان) را از گزند سلاح طنزش بی‌امان نمی‌گذارد. چه‌اینکه انتقادات او از سیاسیون و حاکمان بلشویک شروع می‌شود که مانند سایر آثار بولگاکف است و طبیعی است، اما حتی به دامان روشن‌فکران عصر خودش هم کشیده می‌شود. داستان تخم مرغ‌های شوم درمورد یک دانشمند بزرگ و پویا به نام پروفسور پرسیکف است که یکی از امیدهای علمی روسیه محسوب می‌شود اما این دانشمند با ناآگاهی از پس پردهٔ حکومت، قربانی اهداف و مقاصد فرصت‌طلبانهٔ کمونیست‌های شوروی می‌شود. بنابراین کشف‌های علمی او به جای اینکه طبق نیت‌های صلح‌طلبانه‌اش باعث بهبود وضع انسان‌ها شود، باعث مرگ و آسیب‌هایی جدی به طبقهٔ عامهٔ مردم می‌شود. نکتهٔ فرمی جذاب این اثر آن‌جاست که با وجود بهره بردن بولگاکف از سوررئالیسم، همیشه با ماهیت اجتماعی و سیاسی داستان احساس هم‌ذات‌پنداری می‌کنید؛ زیرا با وجود فراواقعی بودن پیرنگ، عناصر داستانی آن به شدت ملموس و قابل فهم هستند و در واقعیت اتفاق می‌افتند.

آشنایی با میخائیل بولگاکف، نویسندهٔ کتاب تخم مرغ‌های شوم

میخائیل آفاناسویچ بولگاکف در اواخر قرن نوزدهم و سال ۱۸۹۱ میلادی به دنیا آمد. او اصالتا اوکراینی است و از والدینی فرهیخته شامل پدری دانشیار و مادری دبیر متولد شد. او با وجود اینکه به صورت آکادمیک در رشته‌های مربوط به ادبیات تحصیل نکرد، جزو نویسندگان پیشرو و جریان‌ساز ادبیات روسیه به شمار می‌آید. درواقع بولگاکف علاوه بر آن که در سبک‌های کم‌تر استفاده شده‌ای مانند سوررئالیسم و رئالیسم جادویی (در آن زمانِ روسیه) قلم می‌زد، کمک شایانی به تثبیت و ترویج فرمالیسم روسی کرد. از مهم‌ترین کتاب‌های بولگاکف غیر از این اثر و دو اثر مرتبط یاد شده یعنی مرشد و مارگاریتا و دل سگ، می‌توانیم به کتاب‌هایی هم‌چون رمان‌های «گارد سفید»، «برف سیاه» و «یادداشت‌های روزانهٔ یک پزشک جوان» و نمایش‌نامه‌های «مولیر»، «ایوان واسیلیویچ»، «ژوردن کم‌عقل» و «آدم و حوا» اشاره داشته باشیم.

جملاتی از کتاب تخم مرغ‌های شوم

«در این بحثی نیست… امروز تلگراف وجود دارد… در سراسر شهرهای جهان از قبیل ورشو، ریگا، همه چیز دربارهٔ این پرتو روشن شده. اسم پروفسور در همه جای دنیا شنیده می‌شود… همهٔ دنیا در حالی که نفس در سینه حبس کرده‌اند، تحقیقات پروفسور پرسیکف را دنبال می‌کنند… ولی برای همه کاملا آشکار است که چقدر شرایط برای دانشمندان اتحاد جماهیر شوروی سخت و توان‌فرساست. آنتر نوو سوادی… اینجا که آدم غریبه‌ای نیست… متاسفانه اینجا قدر زحمات دانشمندان را نمی‌دانند…»

«سرهای کنجکاو شکاف‌ها و سوراخ سنبه‌های حصار کهنهٔ اطراف حیاط را پر کرده بودند. بیوهٔ اندوهگین صلیب را بوسید و یک روبل پارهٔ چرک و اشک‌آلود را به پدر سرگئی تقدیم کرد. پدر با دیدن آن، نفس عمیقی کشید و چهره‌اش را طوری درهم کرد که انگار به خوبی می‌داند که چرا خشم خداوند شامل حال آن‌ها شده، ولی از بزرگ‌منشی چیزی نمی‌گوید. »

«بعد از دو شبانه‌روز، هزاران هزار نوزاد قورباغه سر از تخم درآوردند، اما قضیه به اینجا ختم نشد. پس از گذشت یک شبانه‌روز دیگر، نوزادها به طور غیر طبیعی به قورباغه تبدیل شدند و آن‌قدر وحشی و درنده بودند که نیم از آن‌ها نیمهٔ دیگر را بلعیدند! در عوض قورباغه‌هایی که زنده مانده بودند بی‌درنگ شروع به تخم‌ریزی کردند و ظرف دو روز بی‌کمک اشعه، نسل جدیدی به وجود آوردند که تعدادش بی‌شمار بود. در اتاق دانشمند غوغایی برپا بود. نوزادهای قورباغه از اتاق، به سراسر محوطهٔ دانشگاه می‌خزیدند، از اتاقک‌های شیشه‌ای و سالن و همهٔ سوراخ سنبه‌ها، مثل باتلاق، گروه کر قورباغه‌ها آواز بلندی با صدای بم سر داده بودند…»