رمان سال بلوا و ماجراهای تلخ زنان در دورهٔ رضاخان

اگر می‌خواهید کتابی بخوانید که صریحانه راجع به وضعیت زن‌ها در ایران صحبت کند، پس باید کتاب «سال بلوا» اثر عباس معروفی را بخوانید. در این کتاب، سرگذشت شوم زن‌هایی که به تقدیر اعتقاد دارند، اهل رسم و رسوم و عقاید سنتی هستند و به مردها وابسته هستند به خوبی نشان داده می‌شود. انگار عباس معروفی قصد دارد گوش خانم‌هایی که تا این حد وابسته و ضعیف هستند را محکم بپیچاند و ضرب‌المثل «از ماست که بر ماست» را به آن‌ها یاد آوری کند. اما قبل از آنکه راجع به این رمان بیشتر صحبت کنیم، بیایید در چند کلام با عباس معروفی آَشنا شویم.

عباس معروفی

عباس معروفی متولد ۱۳۳۶ در تهران است و در زمینه‌های مختلفی در ادبیات فارسی فعالیت دارد. برای مثال می‌توان به انواع نمایشنامه‌ها، داستان‌های کوتاه و رمان‌هایی اشاره کرد که او به ثبت رسانده است. او معمولاً در رمان‌هایش اوضاع جامعه را به خوبی نقد می‌کند و زن‌ها نیز در داستان‌هایاو جایگاه خاصی دارند. آن‌ها عموماً قربانی شرایط تاریخی و سنت‌های زمانه هستند. به عبارت دیگر معروفی در آثار خود می‌کوشد که ستمگری‌های ایجاد شده در حق زن‌های ایرانی را در طول تاریخ نشان دهد. چه بسا او این کار را با بیانی تلخ و گزنده نشان می‌دهد و قلب مخاطب را به درد می‌آورد. از جمله آثار عباس معروفی می‌توان به پیکر فرهاد، روبه‌روی آفتاب، آخرین نسل بشر، عطر یاس، تا کجا با منی، آونگ خاطره‌های ما، آن شصت نفر، آن شصت هزار، و خدا گاو را آفرید اشاره کرد.

ازدواجی که بر اساس اشتباه یک مادر صورت می‌گیرد

در رمان سال بلوا با زن‌هایی روبه‌رو هستیم که هیچ اختیاری از خود ندارند و سرنوشت خود را به دست تقدیر می‌سپارند. ماجرای این رمان در اواخر سلطنت رضا شاه و در هفت شب روایت می‌شود. در روزهای فرد نوش‌آفرین (نوشا) و در روزهای زوج خود نویسنده داستان را بازگو می‌کنند. نوشا دختری هفده ساله، زیبا، بی‌پروا و بازیگوش است که به حسینای کوزه‌گر دل بسته است. حسینا مردی فهمیده و با دغدغه‌هایی اجتماعی است که برای نوش‌آفرین، افسانهٔ عشق دختر پادشاه و زرگر را تعریف می‌کند. این داستان که کاملاً نمادین است، به صورت هم‌زمان با داستان اصلی پیش می‌رود و ماجراهای آن به داستان نوش‌آفرین دورهٔ رضاخان گره می‌خورد.

با وجود عشق میان نوش‌آفرین و حسینا، عالیه خانم، مادر نوشا، تصمیم می‌گیرد که دخترش را به عقد دکتر معصوم در بیاورد. نوش‌آفرین حرف‌های مادرش را در مورد ازدواجی با سعادت و زندگی فوق‌العاده با دکتر معصوم، باور می‌کند. او مجذوب ظاهر جذاب و وحشی دکتر معصوم می‌شود و عشق خود و حسینا را بچگانه و گذرا تلقی می‌کند. احساس سربزرگی می‌کند و خام خرافات و سنت‌ها می‌شود. با دکتر معصوم ازدواج می‌کند و زندگی او، تباه می‌شود.

نوگرایی در روایت ماجرایی تاریخی

در حقیقت، سال بلوا با سبکی نوگرا و خط داستانی جدید، ظلم‌های وارد شده به زنان ایرانی را به خوبی نشان می‌دهد. او به خوبی و با شجاعت این حقیقت را بیان می‌کند که زن‌های ایرانی در دورهٔ رضاخان عروسک‌های بی‌اراده و بی‌اختیاری بودند که وابستگی زیادی را به مردها احساس می‌کردند. او حتی این حقیقت را ابراز می‌کند که در آن دوره (دین برای زن‌ها) تلقی می‌شد و به همین بهانه، آن‌ها مورد خشونت بیشتری قرار می‌گرفتند. عباس معروفی این نظریهٔ خود را در بخشی که معصوم به «رابطه با زنان مرده» علاقه نشان می‌دهد را به خوبی و با صحنه‌هایی گزنده به تصویر می‌کشد. گویی که هیچ‌کس از یک زن بیش از یک مرده انتظار ندارد.

«مادرم همیشه می‌گفت به زن جماعت نباید رو داد، چون سوار آدم می‌شوند.»

جالب اینجا است که علاوه بر نقد اوضاع و جایگاه اجتماعی زنان در دورهٔ رضا خان، ماجراهای دیگری نیز بیان می‌شود. عباس معروفی با قلم هنرمندانه و البته بی‌رحمانهٔ خود، اوضاع وحشتناک ایران در جنگ جهانی دوم و تأثیر دخالت روسیه و آلمان در امور کشور را به تصویر می‌کشد. تمام صحنه‌ها به حدی با جزئیات و هنرمندانه توصیف شده‌اند که مخاطب را با حال و هوای آن دوره به خوبی آشنا می‌سازد. او حتی تأثیر رژیم نازی و رایش سوم را روی مردم ایران و نوع حکومت بر آن‌ها، بیان می‌کند.

در حقیقت، این رمان و تصویرسازی‌های دردناک، تلخ و گزندهٔ عباس معروفی در آن به‌مثابه سوپ بدبویی است که در آن از ماهی «کوسایا» استفاده کرده باشند، ولی با چشیدن آن، دیگر نتوانید آن را زمین بگذارید و تا آخر به خوردن (استعاره از خواندن) ادامه دهید.