موهبت روان‌درمانگری

مژده‌ای روان که مسیحا درمانگری می‌آید!

در فرهنگ عامهٔ ما طوری جا افتاده که وقتی به یک نفر بگویید «به روان‌شناس مراجعه کن»

یا کسی ببیند که دیگری کتابی در این حوزه می‌خواند، کمترین واکنش به آن احساس ناخوشایند و واکنش منفی است. از نظر غالب مردم - به اشتباه - واکاوی و درمان ذهن مختص انسان‌های مشکل‌دار است که باید از آن‌ها با لفظ «روانی» استقبال کرد!

کتاب «موهبت روان‌درمانگری» اثر اروین دی یالوم یکی از کتاب‌هایی است که می‌تواند ذهن قاطبهٔ مردم، قشر پزشک و بیماران آن‌ها را از چنین تصورات و تهاجم‌هایی پاک کند و جای هیچ‌گونه نگرانی، ترس، عذاب وجدان یا ترحم را برای ذهن هیچ‌یک از این دسته‌ها باقی نگذارد.

شعار کتاب که بر روی جلد آن نیز حک شده این است: «نامهٔ سرگشاده‌ای به نسل امروز روان‌درمانگران و بیماران آن‌ها.»

اروین دی یالوم، روانپزشک و نویسندهٔ امریکایی این کتاب، فردی با سابقهٔ عملی در این حوزه است و نه فرضیه‌های ذهنی خود که تئوری‌های در عمل امتحان پس‌داده‌اش را در این کتاب به مثابه همان اندرز و نصیحتی که مدعی شده، روایت می‌کند.

موهبت روان‌درمانگری برای اولین بار در سال ۲۰۰۱ میلادی منتشر شد و تا آن موقع از گنج سی‌سال تجربهٔ بالینی یالوم بهره‌مند بود -که اکنون به نیم‌قرن نزدیک شده است. -

یالوم را احتمالاً با رمان‌های روان‌شناختی‌اش مانند مسئلهٔ اسپینوزا، درمان شوپنهاور و یا شاهکار او به نام «وقتی نیچه گریست» بشناسید اما این‌گونه روایت داستانی از مسائل روان‌شناسی تنها یکی از تمهیدات او برای پیش‌برد فضای مورد علاقه‌اش است. او یک اگزیستانسیالیست است به این معنا که هستی را بی‌معنا می‌داند مگر اینکه خود انسان به آن معنی ببخشد.

او در دههٔ پنجاه میلادی، در دو رشتهٔ پزشکی و روانپزشکی تحصیلات عالیهٔ خود را به پایان رساند و پس از انجام خدمت سربازی، استاد دانشگاه استنفورد شد. در حین تدریس در همین دانشگاه بود که یالوم، الگوی روان‌شناسی هستی‌گرا (اگزیستانسیال) که سبک دلخواهش است را پایه‌گذاری کرد.

سبک روان‌درمانی یالوم

یالوم از بین متدهای روان‌درمانگری بیش از همه به روش‌هایی علاقه‌مند است که به گروه منتهی شوند و یا با مؤلفه‌های دیگری پویا باشند؛ خود او در این‌باره می‌گوید:

«تعریف روان‌درمانی وجودی: روان‌درمانی وجودی رهیافت درمانی پویایی است که بر مسائلی متمرکز می‌شود که در وجود ریشه‌دار هستند. می‌خواهم این تعریف ناواضح را با روشن کردن عبارت «رهیافت پویا» روشن‌تر کنم. پویا تعریفی تکنیکی و عام دارد. تعریف عام پویا (که از ریشه یونانی dynasthai به معنای توانایی و قدرت داشتن گرفته شده است) بر نیروبخشی و سرزندگی دلالت دارد (مثلاً فوتبالیست پویا یا رهبر سیاسی پویا) که البته در اینجا مقصد شخص خاصی نیست. ولی اگر این معنا مورد نظر بود و در حرفه ما به کار می‌رفت، در این صورت کدام درمانگری ادعا می‌کرد که درمانگر پویایی نیست. به عبارت دیگر، درمانگری تنبل یا بی‌روح است؟ نه، من «پویا» را به معنای تکنیکی آن به کار می‌برم که به معنای نیروست ولی در الگوی فروید در عملکرد ذهنی ریشه دارد، به این معنا که نیروهای متضاد درون فرد باعث ایجاد تفکر فردی، عواطف و رفتار می‌شود. علاوه بر این - و این نکته مهمی است - این نیروهای متضاد در سطوح مختلف آگاهی قرار دارند؛ در حقیقت بعضی به کلی ناآگاهانه‌اند. ازاین‌رو، روان‌درمانی وجودی درمانی پویاست که مانند درمان‌های روانکاوی مختلف بر این فرض مبتنی است که نیروهای ناخودآگاه در کارکرد آگاهانه تأثیر می‌گذارد. »

کتاب چه می‌خواهد بگوید؟

اینکه بگوییم کتاب برای چه کسی مناسب است و یا نیست، محدودیت مسخره‌ای به نظر می‌رسد زیرا معلوم نیست که مخاطب این نوشته در چه شرایطی از زندگی شخصی، چه حدی از تفکرات و چه میزان رضایت‌مندی قرار دارد که تخمین بزنیم کتاب حاضر چه‌قدر برایش مفید خواهد بود اما چیزی که می‌شود به یقین گفت این است که هیچ‌کس پس از خواندن کتاب، صفحهٔ آخرش را با نارضایتی ورق نخواهد زد!

البته این کتاب یالوم برخلاف دیگر آثارش، بیشتر به درد یک درمانگر می‌خورد تا درمان شونده اما اگر یک فرد عادی هم بدون پیش‌زمینه و گارد خاصی سراغش برود تأثیر پیام آن را بر تعالی روانش خواهد دید. خود یالوم هم با اشاره به این موضوع می‌گوید:

«غم‌انگیز است که مدتی طولانی با دیگران باشی و با این حال اجازه ندهی آن‌ها آن‌قدر برایت اهمیت پیدا کنند که بر تو تأثیر بگذارند و تغییرت دهند.»

نکته‌ای که خواندن کتاب را برای هرکسی جذاب می‌کند؛ استفاده از نمونه‌های شخصی نویسنده است که نوع برخوردش با بیمار، گفتگوهای انجام شده و راهکار یافته شده برای درمان را ملموس می‌کند. نکات باریک‌تر از موی زیادی در این کتاب وجود دارد؛ برای مثال:

«پیرمردی تعریف می‌کرد با مردی ملاقات کرده که در کلاس پنجم هم‌کلاس بوده‌اند. این مرد برایش تعریف کرده که پیرمرد در زمان کودکی پسربچهٔ زیبایی با موهای سیاه بوده و همیشه لبخند شیطنت‌آمیزی بر لب داشته است. این پیرمرد همیشه تصور دیگری از خود داشت و فکر می‌کرد آدمی ناشی و دست‌وپاچلفتی است. حالا می‌گفت که اگر کسی - هرکسی - همان موقع در زمان کودکی به او گفته بود که چه‌قدر زیباست، حتماً کل زندگی‌اش تغییر می‌کرد…»

پنجرهٔ چهاررنگ

کتاب بر محور یک پنجرهٔ چهاربخشی استوار است. یالوم معتقد است که قالب رفتارها، ویژگی‌ها و عناصر ذهنی تمام انسان‌ها -یعنی فردیت آنان که با خودشناسی و دیگر شناسی سنجیده می‌شود - به چهار دستهٔ زیر منتج می‌شود:

دستهٔ اول «خودِ عمومی» یعنی فردی - یا بخشی از فردی - که برای خودش و دیگران شناخته‌شده است. دستهٔ دوم «خود ناپیدا» یعنی بخشی که برای دیگران شناخته شده اما برای خود فرد ناواضح است. دستهٔ سوم «مخفی» یعنی بخشی که خود فرد از آن اطلاع دارد اما نگذاشته دیگران آن را بشناسند یا به هر علت دیگری، سایرین از آن بی‌خبرند و درنهایت دستهٔ چهارم که از تمامی این دسته‌ها مرموزتر است ناخودآگاه است یعنی بخشی که برای همه ناآشناست…

یالوم از درمان‌های بین فردی و گروه‌درمانی‌اش برای واضح کردن غبار این پنجره استفاده می‌کند.

موهبت روان‌درمانگری به طور کل، متشکل از ۸۴ بخش است که غالباً دارای اسامی طولانی هستند. پند و اندرزهایی که یالوم به درمانگران پیشنهاد می‌دهد تا بتوانند با وسعت دید بیشتری به کارشان بپردازند.