سووشون

اگر می‌خواهید یک رمان فارسی همه‌جانبه و همه‌فن‌حریف بخوانید، یکی از اولین پیشنهادها «سووشون» است. رمانی که به‌طور هم‌زمان سیاسی، عاشقانه، تاریخی و ساختگی است! رمان سووشون، درواقع تحسین‌برانگیزترین رمان سیمین دانشور است. این رمان اولین رمان به زبان فارسی است که توسط یک زن ایرانی نوشته شده است. به همین ترتیب می‌توان گفت که اولین رمانی‌ست که وضعیت زن‌ها را از حالتی که در رمان‌های سنتی بودند، خارج می‌کند. به جرات می‌توان گفت که غیرممکن است این رمان خوش‌قلم را به دست بگیرید و خواندن ادامهٔ آن را بیخیال شوید. قلم زیبا و غنی نویسنده در کنار ماجراهای عاشقانه، سیاسی و هیجان‌انگیزی که زری و یوسف سپری می‌کنند، تا آخرین ورق از کتاب، شما را با خود همراه می‌کند. توجه داشته باشید که در موقع خرید کتاب، موسسهٔ نشر بسیار اهمیت دارد؛ بهترین نسخهٔ سووشون نیز توسط نشر خوارزمی به چاپ رسیده است.

سیمین دانشور

سیمین دانشور، همسر جلال آل احمد، متولد ۱۳۰۰ در شیراز و فارغ‌التحصیل مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران بود. پس جای تعجبی نیست که در نوشتن و داستان‌سرایی، تبحر بالایی داشته باشد. او قلمی خارق‌العاده دارد. اگر تنها یکی از آثار دانشور را خوانده باشید، با این کلام هم‌نظر خواهید شد که دانشور، یکی از خوش‌قلم‌ترین بانوان ایرانی است. جالب این‌جاست که او اولین زن رمان‌نویس ایرانی است که زن‌ها را از وضعیتی که در داستان‌های سنتی داشتند، نجات داد. او با خلق رمان‌هایی چون «سووشون»، زن‌ها را در جامعه‌ای مدرن به تصویر می‌کشد. زنانی که جز چای ریختن و هندوانه قاچ کردن، کارهای دیگری هم بلدند! اما اگر نمی‌توانند انجام دهند، از روی ناتوانی نیست؛ بلکه به خاطر زندگی در یک جامعهٔ مردسالارانه است. به طور کلی، دغدغهٔ دانشور، دغدغهٔ زنان بود. او حتی به دنبال تساوی زن‌ها و مردها نیز نبود. او به دنبال حقوق از دست رفته بود. گرچه دانشور را به نوشتن رمان بیشتر می‌شناسند و او را با نام «سووشون» که به ۱۷ زبان مختلف در دنیا ترجمه شده است، یاد می‌کنند. اما او در نوشتن داستان کوتاه نیز تبحر داشت. از مجموعه‌های داستانی او می‌توان به آتش خاموش، شهری چون بهشت، به کی سلام کنم، از پرنده‌های مهاجر بپرس و انتخاب اشاره کرد. از رمان‌های او نیز به جز سووشون می‌توان به جزیرهٔ سرگردانی، ساربان سرگردان و کوه سرگردان اشاره کرد. جالب است بدانید که دانشور علاوه بر نویسندگی، به ترجمه نیز مشغول بود و آثار مختلفی را در این زمینه، ثبت کرده است. قلم غنی، جذاب و فوق‌العادهٔ سیمین در هر یک از آثار، شما را به خواندن سایر آثار او نیز تشویق خواهد کرد. این قلم، نه‌تنها گرم و صمیمانه است، بلکه غنی و سرشار از اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های فارسی است. سیمین دانشور به‌عنوان نویسندهٔ پیش‌رو در فمینیسم ایران به‌شمار می‌رود.

دشمنی با سرمایه‌دارها

داستان سووشون در سال‌های آخر جنگ جهانی دوم، پس از حملهٔ نیروهای متفقین و اشغال جنوب ایران توسط ارتش انگلیس، روایت می‌شود. این داستان از دید زری روایت می‌شود، زنی متاهل و خوشبخت که با این‌که برای محافظت از خانواده‌اش تلاش می‌کند، برخلاف زن سنتی ایرانی رفتار می‌کند. او در یک خانوادهٔ پنج نفره شامل پسر زری، خسرو، دوقلوها و خواهر شوهرش و همسرش زندگی می‌کند. زری تناقض خود با دیگران را از طریق برخورد و تعاملاتش با دیگران، دوستان و بستگان بازگو می‌کند. البته زری دچار دوگانگی‌های شخصیتی زیادی است و گاهی کاملا سنتی رفتار می‌کند. تحلیل شخصیت و رفتار او نیز موضوع پایان‌نامهٔ دانشجوهای زیادی شده است. شما نیز در صورتی که تمایل دارید، می‌توانید به مقالهٔ «یک زن و هزار دردسر: بررسی نقش زن در رمان سووشون» رجوع کنید و تحلیلی کامل از شخصیت زری را مطالعه فرمایید. داستان از زمانی آغاز می‌شود که شوهر زری، یوسف، با شم وطن‌پرستی و ناامید از بدحجابی فرصت طلبان محلی و رفتار خشن نیروهای اشغال‌گر، از فروش محصولات املاک خود به مهاجمان خارجی یا به رهبران قبایل قاقی، ملک رستم و ملک سهراب، که در بحبوحهٔ شورش علیه دولت مرکزی قرار دارند، اجتناب می‌ورزد. اما در نهایت، به خاطر حلقه‌ای از دسیسه‌ها و خصومت‌های سیاسی ایجاد شده، یوسف به طرز غم‌انگیزی کشته می‌شود. یوسف تمایلی به تسلیم فشار نیروهای اشغال‌گر و حامیان ایرانی آن‌ها ندارد. او همچنین با دهقانان غیر سنتی، رفتاری عادی ندارد. پس هزینه زندگی بر اساس احساسات آرمانی خود را هنگامی که در سفر ترور شد، پرداخت می‌کند.

قدرت پس از فوت همسر

پس از فوت یوسف، زری، بر خلاف دستورات صادره از سوی مقامات محلی، اقدام به برگزاری مراسم کفن و دفن می‌کند. عزاداران، که به‌سرعت در حال افزایش هستند، به‌زودی توسط نیروهای دولتی فراخوانده می‌شوند تا از تظاهرات گسترده جلوگیری شود. اما زری که حالا همسرش را از دست داده است، با قدرت دربرابر زور می‌ایستد تا مراسمی درشان یوسف برپا کند. زری درواقع، قدرت خود را از مرگ همسرش دارد. او دیگر پرندهٔ کوچکی در قفس آیین مردسالاری همسرش نیست. او بال درآورده است و می‌تواند پرواز کند و مستقل عمل کند. درحقیقت، سیمین دانشور با به تصویر کشیدن مظلومیت زری حین زندگانی یوسف و قدرت او بعد از مرگش، پیامی را برای مخاطب بازگو می‌کند. پیامی که از وضعیت ناراحت‌کنندهٔ زن‌ها در یک جامعهٔ مردسالار و پدرسالار حرف می‌زند. البته تحلیل کاملی از ظلم و روا در حق زنان رمان سووشون وجود دارد که در مطلب «سووشون: زنان تحت سلطهٔ جامعهٔ مردسالار» نوشته شده است. در صورت تمایل نیز می‌توانید به آن رجوع کرده و مطالعه کنید.

یوسف به مثابه سیاوش

به تصویر کشیدن دراماتیک مرگ و دفن یوسف به عنوان سرنوشت اجتناب‌ناپذیر یک قهرمان ملی و تسلیم‌ناپذیر، آینهٔ مفاهیم استعاره‌ای عنوان رمان است که به آئین قدیمی عزاداری در ایران اشاره دارد. شرکت کنندگان در آیین باستان از خیانت و مرگ سیاوش، یک شخصیت افسانه‌ای پیش از اسلام صحبت و ابراز تاسف می‌کنند. خسرو، پس از شهادت پدرش یوسف عهد می‌بندد که آرمان پدرش را بپذیرد، راه او را دنبال کند و انتقام مرگ او را بگیرد. وقتی مک ماهون، شاعر ایرلندی و دوست خانواده، شعری را به یاد یوسف بیان می‌کند، به زری اطمینان می‌دهد که:

گریه نکن خواهرم. در خانه‌ات درختی خواهد رویید و درخت‌هایی در شهرت و بسیار درختان در سرزمینت. و باد پیغام هر درختی را به درخت دیگر خواهد رسانید و درخت‌ها از باد خواهند پرسید: در راه که می‌آمدی سحر را ندیدی!

ساختار مدرن داستان سووشون

سووشون برخلاف داستان‌های کلاسیک که فضای روایی آن‌ها اغلب از مرزها فراتر می‌رود، این فضا را به خانه‌ای کوچک تبدیل می‌کند. با این حال، این خانه نمادی از خود کشور است و داستان آن که در حوادث مهم تاریخ معاصر ایران قرار دارد، رمان را به یک روایت رمزگذاری شده سیاسی و تاریخی تبدیل می‌کند. رمان هم‌واره خواننده را درگیر تغییر دائمی از عالم خرد خانواده به چهارچوب بزرگ‌تر کشور می‌کند. این رمان نمونهٔ کار نسل جدیدی از نویسندگان است که برخلاف رمان‌نویسان تاریخی دوره قبل، برای روشن ساختن زمان حال، به گذشته نزدیک می‌شوند.

جملاتی از کتاب سووشون

همان‌طور که گفتیم، این کتاب جادویی یکی از بهترین و تاثیرگذارترین رمان‌ها در عرصهٔ ادبیات فارسی است. در ادامه، جملاتی از این کتاب را برایتان آورده‌ایم تا با سبک و قلم نویسنده، بیش از پیش آشنا شوید.

• زری به هرمز نگاه کرد. نمی‌دانست این حرف‌های خودش است، یا کسی یادش داده. به هر جهت چهار سال از خسرو بزرگ‌تر که بود. اندیشید: «مرگ آدم‌ها در برابر مرگِ دروغیِ یک کره اسب! »
• خانم فتوحی را نمی‌شد دست‌کم گرفت. در شهر اولین زنی که چادر آبی کلوش سر کرد و به قول خودش کفن سیاه را کنار گذاشت، او بود. و هنوز کشف حجاب رسما اعلام نشده بود که او چادر آبی کلوش را هم مرخص کرد.
• سراپای زری را برانداز کرد. مثل این‌که از آستین‌های بلند چین‌دار بلوزش، خوشش نیامد. پرسید: «چندصد متر پارچه برای آستین‌ها حرام کرده‌ای؟ می‌گویند افسر خانم، دختر سردار، مرده! کفن هم نداشته. »
• یوسف به زنش سیلی زد و این اولین باری بود که چنین می‌کرد. و زری نمی‌دانست که آخرین بار هم خواهد بود. آمرانه گفت: «خفقان بگیر. در غیابم فقط یک مترسک سر خرمنی! » و رهایش کرد و از تپه سرازیر شد. عین یک ببر وحشی شده بود. زری بی‌اختیار پا شد. لبش را با دامن لباسش پاک کرد و دوید. افتاد، اما بلند شد. باید به او می‌رسید و او را آرام می‌کرد.
• خان کاکا بنر می‌گفت: «هم‌شیره، شما زن‌ها سرتان توی حساب نیست. گیرم من وکیل گرفتم، خیال می‌کنی چه کسانی را به اتهام این قتل بگیرند؟
• زری نگذاشت حرفش را تمام کند. گفت: «شوهرم را به تیر ناحق کشته‌اند. حداقل کاری که می‌شود کرد عزاداری است. عزاداری که قدغن نیست. در زندگیش هی ترسیدیم و سعی کردیم او را هم بترسانیم. حالا در مرگش دیگر از چه می‌ترسیم؟ آب از سر من یکی که گذشته…»
• عمه گفت: «خان کاکا، فعلا تو هستی و نعش برادر، منشین و تماشا کن که خونش پایمال شود. » زری نگاهش کرد و یادش به حضرت زینب افتاد.
• ماری که از دیشب روی قلبش چنبره زده بود و خوابیده بود سر بلند کرد و به نیش زدن و گلویش چنان گرفت که نتوانست جمله را تمام کند. اما چراغ‌های ذهنش روشن بود و او می‌دانست که دیگر هیچ‌کس در این دنیا نخواهد توانست آن چراغ‌ها را خاموش کند. آب دهانش را فرو داد و گفت: «همهٔ کارهایی را که می‌خواهید بکنید، همین امروز بکنید… اگر حالا نکنید دیگر هیچ‌وقت فرصت نیست. »