کتاب «بازگشت به پنج رود»، با زیرعنوان «داستان خیال‌انگیز زندگی رودکی، شاعر تبعیدی» اثری از آندری ولوس، نویسندهٔ روس است. ولوس در این کتاب سعی کرده تا با زبانی آهنگین و نزدیک به ادب پارسی که قابل‌دارِ سخن گفتن راجع به رودکی باشد، زندگی این شاعر فرزانه را روایت کند؛ به همین دلیل، کتاب را جدای از ژانر زندگی‌نامه‌محور، می‌توان به عنوان یک اثر داستانی و ادبی هم قابل قبول و صاحب ارزش دانست. از سوی دیگر، صحبت کردن افراد غیر فارسی‌زبان و غیر ایرانی راجع به اساطیر و بزرگان فرهنگ وطن، مساله‌ای است که همیشه جذابیت خود را دارد و بنابراین اگر مشتاقید بدانید که اولا یک فرد خارجی درمورد شاعری ایرانی چه‌طور صحبت می‌کند و ثانیا چه شده که او این‌چنین وقتش را به زندگی‌نامهٔ اسطوره‌ای ایرانی اختصاص داده است، از خرید کتاب بازگشت به پنج رود غافل نشوید! کتابی که ازقضا آن‌چنان باکیفیت بوده است تا در سال ۲۰۱۳ میلادی (یعنی سال اولین انتشار خود)برندهٔ جایزهٔ بوکر روسی شود. بازگشت به پنج رود به تازگی و در سال ۱۴۰۰ هجری شمسی (Return to panjroud)، توسط نشر برج به زبان فارسی منتشر شده است؛ پس طبیعی است که انتظار داشته باشیم با یک اثر اورجینال روبه‌رو باشیم که با رعایت قانون کپی‌رایت به بازار نشر عرضه شده است. جدای از این مساله، کیفیت فنی اثر هم بسیار قابل قبول است و برای مثال از ترجمهٔ آبتین گلکار بهره می‌برد. نسخهٔ نشر برج در ۵۲۸ صفحه از قطع رقعی و با جلدی گالینگور به انتشار رسیده است؛ اثری که مشتمل بر ۱۲ فصل کلی از زندگی شاعر مشهور ایران، رودکی بزرگ است.

موضوع کتاب بازگشت به پنج رود

ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم، متخلص به رودکی، کسی است که در بین ایرانیان و ادیبان فارسی مشهور به استاد شاعران است. او شاعر سدهٔ چهارم هجری قمری است و بیش از یک میلیون بیت شعر سرود که متاسفانه تنها حدود هزار بیت از آن‌ها به دست ما رسیده است. همین گمنامی و وهم‌انگیزی زندگی رودکی در عین اثرگذاری او بر شعر فارسی و حتی شعر جهان، بهانه‌ای بوده است تا آندری ولوس سراغ روایت زندگی‌نامهٔ او برود. نام کتاب بازگشت به پنج رود، اشاره به فرجام تلخ زندگی رودکی دارد؛ او که تمام عمرش را صرف ادبیات فارسی و همچنین خدمت به دربار سلسلهٔ حکومت سامانیان کرده بود، در پایان عمر و سه سال انتهایی زندگی، زمانی که کور شده بود، از سوی اُمرای سامانی مورد بی‌مهری قرار گرفت و مجبور شد تا در تنهایی به پنج رود، زادگاه خود بازگردد. همچنین کتاب بازگشت به پنج رود، تمرکز خوبی بر ماجرای «بوی جوی مولیان» معروف دارد که حتما آن را در کتاب‌های ادبیات فارسی دورهٔ دبیرستان به یاد دارید؛ ماجرایی که زاده شدن شعر نوین فارسی و اطلاق لقب پدر شعر فارسی به رودکی را به خوبی شرح می‌دهد.

آشنایی با آندری ولوس، نویسندهٔ کتاب

آندری ولوس، شاعر و نویسندهٔ روسی معاصر، در دوشنبهٔ تاجیکستان به دنیا آمده است؛ موضوعی که شاید رفتن او سراغ رودکی را قابل هضم‌تر کند. او در اثر بازگشت به پنج رود، از جنبه‌های تخیلی زیادی استفاده کرده است؛ اما باز به دنبال این بوده تا حقیقت ماجرا را دگرگون نکند و به نوعی یک بازآفرینی مبتنی بر قرائت شخصی از زندگی رودکی را ارائه دهد. موضوعی که ممکن است شما را به یاد رمان «وقتی نیچه گریست» و شیوهٔ روایی شخصی‌شدهٔ اروین دی یالوم از زندگی فردریش نیچه بیاندازد. از دیگر کتاب‌های آندری ولوس غیر از بازگشت به پنج رود، می‌توانیم به رمان‌هایی همچون «خرم‌آباد» و «رمانی با یک طوطی» اشاره داشته باشیم.

آشنایی با آبتین گلکار، مترجم اثر

آبتین گلکار به عنوان مترجم کتاب بازگشت به پنج رود، یک برگردانی دقیق و جذاب را ارائه کرده است؛ شاهد این مدعا را می‌توانیم جایی ببینیم که اساسا تحصیلات، پژوهش‌ها و تبحر گلکار در زبان و ادبیات روسی است. او کارشناسی زبان و ادبیات روسی را از دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد و دکترایش را از دانشگاه ملی تاراس شفچنکو کی‌یف اخذ نموده است. از دیگر آثار مطرح روسی که گلکار ترجمه کرده است می‌توانیم به کتاب‌هایی همچون قلب سگی اثر میخائیل بولگاکف، بازرس اثر نیکلای گوگول، مردهٔ متحرک اثر لئو تولستوی و روز نحس اثر میخاییل زوشنکو اشاره داشته باشیم.

جملاتی از کتاب بازگشت به پنج رود

جعفر به حکایت‌های او گوش می‌داد و تصاویر زمان‌های گذشته با حالتی مخوف از نیستی سر بر می‌آوردند، در برابر چشمانش می‌رقصیدند و همانند ابرهای شکوهمند بهاری که بر آسمان روشن می‌لغزند، جایگزین یکدیگر می‌شدند. تصاویری سخت و خشن که گویی از سنگ تراشیده بودندشان: فقط با یک نگاه به آن‌ها قلب به لرزه می‌افتاد و تندتر می‌تپید. همه‌چیز در آن‌ها القاگر ترس بود، همه‌چیز از فرط نیرو آدمی را به یکه‌خوردن وامی‌داشت، همه‌چیز بزرگ‌تر و مهم‌تر از واقعیت بود. اسب‌های عظیم، یال‌های سنگین پرکلاغی‌شان را تاب می‌دادند، از چشمانشان شراره می‌جهادند، با ضربهٔ سم‌هایشان سنگ‌ها را خرد می‌کردند و جرقه می‌پراکندند، برق طلای یراقشان چشم‌ها را کور می‌کرد. زره‌ها می‌درخشیدند، خودهای نوک‌تیز نور می‌افشاندند، شمشیرهایی که کسی نمی‌توانست بلندشان کند، در دستان زورمند پهلوانان همچون چوب‌دستی بلند می‌شدند و برقی درخشنده‌تر از خورشید داشتند.

آیا امیر جوان به راستی در میانهٔ لشکرکشی جان سپرده و روانهٔ بهشت شده یا منصور را، با آنکه امیر پیشین زنده است و فقط به جنگ رفته و از خیانت خبر ندارد، بر تخت نشانده‌اند؟ از آن می‌گفتند که سپهسالار آی‌تکین از امیر نصر درخواست وزارت کرده و نصر نپذیرفته بود، و این هم نتیجه‌اش! امامان هم لابد از ترس ترک‌ها امارت منصور را تایید کرده‌اند، وگرنه روزگار خوشی در انتظارشان نمی‌بود؛ حال اگر نصر زنده باشد و بتواند قدرتش را پس بگیرد باز عاقبت خوشی در انتظار امامان نیست، چرا که نصر مسلما خیانت آنان را بی‌پاسخ نمی‌گذارد؛ آیا جنگ خواهد شد؟ و اگر بشود آیا قیمت نان و جو بالا خواهد رفت؟ و اگر خواهد رفت، چه‌قدر؟

جعفر بی‌اختیار محو تماشا می‌شد و فرصت نمی‌کرد همهٔ پدیده‌های شگفت‌انگیزی را که آنان را در حین فرورفتن در شهر بیشتر و بیشتر دربر می‌گرفتند و بی‌وقفه چهره عوض می‌کردند و درهم می‌تنیدند با یک نگاه صید کند. معلوم نبود اثر بی‌خوابی شب قبل در کاروان‌سرایی است که در آن طعمهٔ لشکر جرار کک شده بود، یا چیزهایی که پیش چشمشان قرار می‌گرفت به راستی سزاوار تحسین بود؟ ولی به هرحال شعفی ناآشنا به او دست داده بود که دلش می‌خواست آواز بخواند، چهارنعل بتازد و کلاهش را بردارد و بالای سرش بچرخاند!